PAŃSTWOWA AGENCJA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH
O NAS KONTAKT Parpa BIP Parpa ENG A A A

baner01

 

Trendy w używaniu substancji psychoaktywnych przez młodzież Badania mokotowskie 1984-2000

 

 

 

Krzysztof Ostaszewski

 

Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie
Pracownia "Pro-M"

 

Zagadnienia do omówienia

 

  • Zmiany w rozpowszechnieniu używania głównych substancji w latach 1984- 2000
  • Dynamika zmian wśród dziewcząt a dynamika zmian wśród chłopców
  • Wyniki badań mokotowskich a wyniki badań o zasięgu ogólnopolskim (ESPAD i HBSC)
  • Wnioski i rekomendacje dla profilaktyki

 

Cele badań mokotowskich

 

  • Obserwowanie trendów w używaniu substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną
  • Formułowanie wskazań dla profilaktyki

 

Badania mokotowskie - metoda

 

  • Prowadzone co 4 lata od 1984 roku
  • Wśród uczniów pierwszych klas ze szkół ponadpodstawowych Mokotowa. Wiek- 15 lat
  • Metodą audytoryjną w klasie szkolnej
  • Za pomocą anonimowych ankiet „NAN” i „Piwo-Wino-Wódka” (B. Wolniewicz-Grzelak )

 

Liczebności prób

 

Rok badania

1984

1988

1992

1996

2000

Liczba badanych

3402

3918

2012

2514

2492

Odsetek chłopców

47%

47%

46%

47%

49%

 

 

 

Wyniki - ogólne trendy

 

Alkohol
Papierosy
Narkotyki
Leki uspokajające/nasenne

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Badania mokotowskie

 

Wyniki - trendy Mokotów

 

  • W pierwszej połowie lat 90. rosło używanie wszystkich substancji psychoaktywnych, alkoholu, papierosów, narkotyków i leków uspokajających.
  • Przez całe lata 90. następował duży wzrost dostępności i używania narkotyków.
  • W drugiej połowie lat 90. nastąpiła pewna „stabilizacja” w zakresie picia alkoholu, palenia tytoniu i używania leków uspokajających

 

Wyniki - rok 2000 Mokotów

Co piąty 15-latek na Mokotowie używał narkotyku, co drugi był na "imprezie z narkotykami"

Ponad połowa 15-latków na Mokotowie piła często alkohol, a co piąty palił regularnie papierosy

Alkohol (przede wszystkim piwo), papierosy, a także narkotyki
stają się elementami stylu życia i zabawy nastolatków

 

Wyniki - trendy ze względu na płeć

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wyniki -
płeć a trendy w piciu alkoholu
i paleniu papierosów

W latach 1996-2000 na Mokotowie zatarły się występujące wcześniej różnice w częstym piciu alkoholu i paleniu papierosów między chłopcami i dziewczętami

Wśród chłopców nastąpiło ograniczenie trendu wzrostu.

Wśród dziewcząt kontynuowany był trend wzrostowy

 

 

 

 

 

 

 

 

Wyniki - płeć a trendy w używaniu narkotyków

 

  • Przez całe lata 90. rosło używanie narkotyków zarówno wśród dziewcząt jak i chłopców.
  • Większa grupa chłopców niż dziewcząt sięgała po narkotyki. Ta tendencja utrzymywała się w latach 90.
  • W latach 1996-2000 dynamika wzrostu używania narkotyków była silniejsza wśród dziewcząt.

 

 

 

 

 

 

Wyniki - płeć a trendy w używaniu leków uspokajających

 

  • Słaby trend wzrostowy dotyczył w podobnym stopniu dziewcząt i chłopców.
  • Ponad dwa razy więcej dziewcząt niż chłopców przyjmowało leki uspokajające/ nasenne. Ta tendencja utrzymywała się przez wszystkie lata badań.

 

Podsumowanie - płeć a trendy

 

Badania na Mokotowie wskazują na szybkie przemiany obyczajowe wśród dziewcząt. Dziewczęta częściej niż kilka lat temu angażują się w zachowania problemowe: np."dogoniły" chłopców w częstym piciu alkoholu i paleniu papierosów oraz prawdopodobnie "doganiają" chłopców w używaniu narkotyków.

 

Badania mokotowskie a badania ogólnopolskie

 

Badania mokotowskie a badania ogólnopolskie HBSC i ESPAD

HBSC - zdrowie młodzieży szkolnej
(Woynarowska i wsp.)

ESPAD - substancje psychoaktywnych Sierosławski i Zieliński

Lata:
1990 - 1994 - 1998

Lata:
1995 - 1999

Wiek 11, 13 i 15 lat

Wiek 15 i 17 lat

 

Alkohol

 

Podobieństwa: bardzo wyraźna dynamika wzrostu częstości picia u dziewcząt:

 

  • Mokotów 1988-2000 i Polska (HBSC 1990-98) o

 

Różnice:

 

  • Mokotów zahamowanie ogólnego trendu wzrostu picia w latach 1996-2000
  • Polska (ESPAD i HBSC) utrzymywanie się ogólnego trendu wzrostu w drugiej połowie lat 90.

 

Papierosy

 

Podobieństwa: bardzo wyraźna dynamika wzrostu palenia papierosów u dziewcząt
( Mokotów 1988-2000 i HBSC 1990-1998 )

 

Różnice:

 

  • Mokotów - w 2000 roku zatarły się różnice w paleniu pomiędzy dziewczętami a chłopcami,
  • Polska (HBSC 1998) różnice te nadal utrzymują się w próbie ogólnopolskiej

 

Narkotyki i leki uspokajające

 

Podobieństwa: Wzrost w używaniu narkotyków i "stabilizacja" w używaniu leków uspokajających (Mokotów 1988-2000 i ESPAD 1995-1999).

 

Różnice:

 

  • Mokotów - różnicowanie się dynamiki wzrostu u dziewcząt i u chłopców w używaniu narkotyków
  • Polska (ESPAD) utrzymywanie się różnic ze względu na płeć

 

Co może wynikać z badań mokotowskich, a także z innych badań nad zachowaniami problemowymi młodzieży,
dla kierunków rozwoju działań profilaktycznych ?

 

Wnioski i rekomendacje dla profilaktyki

Upowszechnianie się wśród
nastolatków mody na substancje
psychoaktywne
istotnie zwiększa poziom zagrożeń
dla prawidłowego rozwoju młodych ludzi

Potrzebą chwili staje się
zwiększenie skuteczności działań
profilaktycznych nastawionych na
młodzież szkolną oraz rozwijanie
działań interwencyjnych w grupach ryzyka

 

 

 

Zagrożenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych


Bezpośrednie

  • dla zdrowia i bezpieczeństwa
    (urazy, zatrucia, wypadki)
  • dla relacji z otoczeniem
    (szkołą, rodzicami, kolegami)


Odroczone

  • straty w rozwoju osobistym
  • uzależnienia i inne szkody zdrowotne
  • gorsza jakość życia

 

 

 

Zagrożenia bezpośrednie
Implikacje dla profilaktyki I°


Zachowania pod wpływem alkoholu
lub innych substancji prowadzą często
do wypadków, urazów (np. skoki
do wody, bójki, wypadki drogowe)


Edukacja winna koncentrować się na bezpośrednich psycho-społecznych
skutkach używania substancji
psychoaktywnych

 

 

 

Zagrożenia bezpośrednie
Implikacje dla profilaktyki I°


Wypadki, zatrucia, urazy a także konflikty
z otoczeniem zdarzają się przy
jednorazowym lub okazjonalnym
używaniu substancji psychoaktywnych


Zmiana akcentów w edukacji. Odejście od koncentracji na uzależnieniu
jako głównym zagrożeniu używania
substancji psychoaktywnych

 

 

 

Zagrożenia dla rozwoju psych-społ.
Implikacje dla profilaktyki I°


Używanie "dragów" to "droga na skróty"
w zaspokajaniu potrzeb i realizacji zadań
rozwojowych. Zastępuje naukę ważnych
umiejętności życiowych

Wprowadzanie do szkolnej profilaktyki podejścia nastawionego na rozwój umiejętności życiowych

 

 

 

Zagrożenia dla rozwoju duchowego
Implikacje dla profilaktyki I°

Niewłaściwy sposób rozwiązywania
"kryzysu życia", którego doświadcza
coraz większa grupa młodzieży

Tworzenie zintegrowanych programów wychowawczo-profilaktycznych

 

 

 

Krytyczna ocena stanu profilaktyki

 

  • J. Sierosławski i A. Zieliński - nieskuteczność strategii nastawionych na redukcję popytu
  • J. Szymańska - niewystarczający stan wiedzy i błędy w konstrukcji i realizacji programów
  • Z. Gaś - działania profilaktyczne oderwane od działań wychowawczych szkoły i rozwiązań systemowych
  • J. Mellibruda - tzw. "masowe programy" okazały się nieskuteczne, zaniedbane grupy ryzyka

 

Obiecujące kierunki rozwoju działań profilaktycznych

 

  • Rozwój strategii szkolno-środowiskowych (rodzice, liderzy, media, organizacja życia społecznego).
  • Lepsze wykorzystanie osiągnięć naukowych do konstruowania i oceny programów
  • Integracja profilaktyki z wychowaniem zdrowotnym i promocją zdrowia
  • Rozwijanie metod interwencji wobec zagrożonych jednostek i ich najbliższego otoczenia

 

Dylematy profilaktyki używania substancji psychoaktywnych wśród dzieci i młodzieży

Kierunek "pod prąd"

  • Umacnianie wśród dzieci
    i młodzieży normy "nie używaj"
  • Działania
    "edukacja normatywna"


Kierunek "z prądem"

  • Pogodzenie się z rosnącą popularnością narkotyków i in. substancji
  • Działania
    "minimalizacja szkód"

 

 

 

Edukacja normatywna
Redukcja szkód

Wzmacnianie tradycyjnych norm
przeciwnych używaniu substancji przez
młodzież szkolną

  • Korygowanie błędnych przekonań
  • Technika
    osobistego zaangażowania



Redukcja szkód zdrowotnych
społecznych związanych z używaniem
substancji psychoaktywnych

  • Praktyczne informacje, jak
    zmniejszyć ryzyko negatywnych
    konsekwencji
  • Postępowanie w sytuacji
    zagrożenia zdrowia lub życia

 

 

Uzasadnienia

  • Tradycyjne normy nieużywania
    substancji są osłabiane (np. media,
    reklamę, masową kulturę)
  • Spostrzeganie norm społecznych jest
    jednym z głównych mechanizmów
    odpowiad. za zachowania
  • Czy to nam się podoba czy nie, młodzi ludzie używają
    substancji psychoaktywnych
  • Aby im pomóc potrzebne jest podejście realistyczne
    uwzględniające styl życia młodzieży

 

Wartości

  • Wzmacnia zachowania większości
    uczniów
  • Daje jednoznaczny przekaz
    młodzieży
  • Jest zgodna z oczekiwaniami
    większości rodziców
  • Jest zgodna z kierunkiem działań
    legislacyjnych

 

  • Uwzględnia potrzeby rosnącej grupy "używających"
  • Formułuje bardziej
    realistyczne cele
  • Ułatwia porozumiewanie się
    wychowawców z "trudną"
    młodzieżą
  • Jest zgodna z kierunkiem
    zmian obyczajowych w młodym
    pokoleniu

 

 

 

 

Słabsze strony

  • Nie trafia do tych, którzy już
    eksperymentują
  • Nie dostarcza informacji, jak
    zmniejszyć ryzyko
  • Jest "pod prąd" aktualnej modzie
  • Utrudnia porozumiewanie się
    wychowawcy z częścią młodzieży,
    która "używa"
  • Daje "ciche" przyzwolenie na używanie substancji
  • Może być instruktażem dla niezdecydowanych
  • Jest właściwie niezgodne z regulacjami dot. młodzieży
  • Naraża szkołę na konflikt z dużą grupą rodziców

 

 

 

Uwagi końcowe

 

  • Nie ma łatwych rozstrzygnięć w wyborze kierunku szkolnej profilaktyki używania substancji
  • Podejście normatywne jest na pewno adekwatne w grupach dzieci i młodzieży poniżej 15 roku życia. Jest także bardzo wartościowe w starszych grupach wiekowych
  • W starszych grupach wiekowych młodzieży należy rozważyć możliwość stosowania strategii redukcji szkód. Wymaga to jednak społecznej dyskusji i przygotowania odpowiednich programów edukacyjnych

 

Artykuły zawierające szczegółowy opis badań znajdują się w:
Alkoholizm i Narkomania, tom 14 nr 2/2001 oraz
Alkoholizm i Narkomania, tom 14 nr 3/2001

2014 PARPA - Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych -  Polityka Plików Cookie