PAŃSTWOWA AGENCJA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH
O NAS KONTAKT Parpa BIP Parpa ENG A A A

baner01

 

Raporty z badań

Badania dotyczące dzieci i młodzieży
Raport z badań ESPAD 2011
Trendy w używaniu substancji psychoaktywnych przez młodzież. Badania mokotowskie - 1984-2000
Wyniki badań "Studenci 2000"
Zachowania zdrowotne i zdrowie młodzieży szkolnej w Polsce i innych krajach. Tendencje zmian w latach 1990-1998
Wybrane aspekty socjalizacji w rodzinie a picie alkoholu przez młodzież i związane z tym oczekiwania
Badania HBSC a wyniki badań ESPAD w Europie
Badania HBSC 2006 - Zdrowie subiektywne, styl życia i środowisko psychospołeczne młodzieży szkolnej w Polsce
Monitorowanie zachowań ryzykownych i problemów zdrowia psychicznego młodzieży – badania mokotowskie
Raport "Czynniki chroniące i czynniki ryzyka związane z zachowaniami problemowymi warszawskich gimnazjalistów”
Badania ESPAD - Używanie substancji przez młodzież – Polska na tle Europy

Badania dotyczące przemocy w rodzinie
O kampanii "Powstrzymać Przemoc Domową"
Polacy o przemocy w rodzinie
Postawy Polaków dotyczące przemocy wobec dzieci i kampanii "Dzieciństwo bez przemocy"
Raport z 2008 r. „Krzywdzenie dzieci w Polsce” – Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
Przemoc i konflikty w domu - komunikat z badań (CBOS 2005)
Bicie dzieci w rodzinie polskiej (OBOP 2005)

Inne badania
Wyniki ogólnopolskich badań ankietowych zrealizowanych w 2005 r. Na zlecenie PARPA przez PBS w Sopocie
Problemy alkoholowe w ocenie mieszkańców - autor: Janusz Sierosławski
Badania na temat zachowań trzeźwościowych kierowców
Problemy alkoholowe na tle innych problemów społecznych. Wybrane elementy z ogólnopolskich badań ankietowych „Substancje psychoaktywne” zrealizowanych w 2002 r.
Zmiany w konsumpcji alkoholu po obniżeniu akcyzy na napoje spirytusowe.
Wzory konsumpcji alkoholu w Polsce 2008
JAK PIJĄ POLACY – komentarz do badań PARPA

Sprawozdania z realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości...
Sprawozd. z realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w okresie 1 stycznia –31.12. 2009 roku
Sprawozd. z realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w okresie 1 stycznia –31.12. 2008 roku
Sprawozd. z realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w okresie 1 stycznia –31.12. 2007 roku
Sprawozd. z realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w okresie 1 stycznia –31.12. 2006 roku
Sprawozd. z realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w okresie 1 stycznia –31.12. 2005 roku

Lata

Spożycie w litrach na jednego mieszkańca

Wyroby spirytusowe (100% alkoholu)

Wino i miody pitne

Wino i miody pitne w przeliczeniu na 100% alkohol

Piwo

Piwo w przeliczeniu na 100% alkohol

1992

3,5

7,6

0,91

38,6

2,12

1993

3,8

7,5

0,9

33

1,82

1994

3,8

6,9

0,83

36,4

2

1995

3,5

6,8

0,82

39

2,15

1996

2,9

10,3

1,24

42,8

2,35

1997

2,8

12,8

1,54

49,8

2,74

1998

2,4

13,7

1,64

54,1

2,98

1999

2,1

13,6

1,63

60,1

3,31

2000

2

12

1,44

66,9

3,68

2001

1,7

10,6

1,27

66,5

3,66

2002

1,7

11,2

1,34

70,7

3,89

2003

2,4

11,3

1,36

74,8

4,1

2004

2,5

10,6

1,27

82

4,51

2005

2,5

8,6

1,03

80,7

4,44

2006

2,7

9,1

1,09

90,8

5

2007

3

8,9

1,07

93,4

5,14

2008

3,4

8,2

0,98

94,4

5,19

2009

3,2

7

0,84

91,2

5,02

2010

3,2

7

0,84

90,5

4,98

2011

3,3

6,4

0,77

94,3

5,19

2012

3,0

5,9

0,71

99,2

5,46

2013

3,6

5,8

0,67

97,7

5,37

Średnio na 1 mieszkańca w litrach 100% alkoholu:


Lata

Średnio na 1 mieszkańca w litrach 100% alkoholu:

 
 

1993

6,52

 

1994

6,63

 

1995

6,46

 

1996

6,49

 

1997

7,08

 

1998

7,02

 

1999

7,04

 

2000

7,12

 

2001

6,63

 

2002

6,93

 

2003

7,86

 

2004

8,28

 

2005

7,97

 

2006

8,79

 

2007

9,21

 

2008

9,58

 

2009

9,06

 

2010

9,02

 

2011

9,25

 

2012

9,16

 

2013

9,67

 

Struktura spożycia napojów alkoholowych w procentach w przeliczeniu na 100% alkohol w latach 2000-2011:

 

2000

2001

2002

2003

2004

2005

Wyroby
spirytusowe

28,30%

25,80%

24,50%

30,50%

30,20%

31,40%

Wino i miody
pitne

20,20%

19,20%

19,40%

17,30%

15,30%

12,90%

Piwo

51,50%

55%

56,10%

52,20%

54,50%

55,70%

 

2006

2007

2008

2009

2010

2011

Wyroby
spirytusowe

30,70%

32,6%

35,50%

35,30%

35,5%

35,7%

Wino i miody
pitne

12,40%

11,6%

10,30%

9,30%

9,3%

8,3%

Piwo

56,90%

55,8%

54,20%

55,40%

55,2%

56,0%

 

2012

2013

       

Wyroby
spirytusowe

32,74%

37,2%

       

Wino i miody
pitne

7,73%

7,2%

       

Piwo

59,54%

55,7%

       

Obliczenia PARPA na podstawie danych GUS
Przyjmuje się założenie, iż w jednym litrze:
1. piwa zawartych jest 5,5% alkoholu,
2. wina (miodu pitnego) zawartych jest 12% alkoholu.

Większość ludzi korzystających z alkoholu robi to w sposób rozsądny i powściągliwy, jednak pewna część ludzi nadużywa alkoholu, co powoduje w sposób nieuchronny dużą ilość szkód i zagrożeń. Występują one we wszystkich społeczeństwach. Wielkość tych szkód jest związana z rozmiarami i stylem konsumpcji napojów alkoholowych, ale zależy również od skuteczności i zasięgu działań profilaktycznych i naprawczych.
Spożycie napojów alkoholowych w Polsce, po okresie intensywnego wzrostu w latach 1989–92 i po zahamowaniu tendencji wzrostowej w latach 1995–96, w drugiej połowie lat 90. ustabilizowało się na poziomie koło 7-8 litra 100% alkoholu na jednego mieszkańca (na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, w latach 1989, 1992, 1993, 1995, 1998). W 2001 roku średnie spożycie, (według GUS) w przeliczeniu na jednego mieszkańca kształtowało się na poziomie około 6,25 litra 100% alkoholu, przy 6,7 litra w 2000 roku. Oznacza to zmniejszenie o 6,7% rejestrowanego spożycia w przeliczeniu na 100% alkohol na głowę mieszkańca. Jednocześnie według informacji Głównego Urzędu Ceł nastąpił wyraźny wzrost ujawnionych przypadków przemytu napojów alkoholowych na wielką skalę oraz dokonywanego przez osoby indywidualne. Dlatego rzeczywiste rozmiary średniej konsumpcji nie mogą być przyjęte jako w pełni wiarygodne, gdyż nie uwzględniają nie rejestrowanej sprzedaży napojów alkoholowych pochodzących z nielegalnych źródeł obrotu handlowego. Należy jednak podkreślić zmniejszanie się rozbieżności między danymi określającymi wielkość rejestrowanej sprzedaży i oszacowaniami uwzględniającymi inne źródła informacji.
Przy założeniu, że 30% sprzedaży wyrobów spirytusowych i winnych dokonuje się poza obiegiem rejestrowanym, rzeczywiste rozmiary średniej konsumpcji w 2001 roku można oszacować na poziomie około 7,5 litra 100% alkoholu na jednego mieszkańca.
Wpływy do skarbu państwa z tytułu podatku akcyzowego od sprzedaży napojów alkoholowych w 2001 roku były tylko o około 1,15% większe niż w 2000 roku, mimo wzrostu cen tych produktów o 6,6%.
Porównanie tych oszacowań z danymi dotyczącymi innych krajów pozwala sądzić, że Polska znajduje się nadal w trzeciej dziesiątce krajów na liście spożycia napojów alkoholowych. Nie oznacza to jednak, że poziom polskiego spożycia alkoholu można uznać za niski. Mimo spadku spożycia wódki w ciągu ostatniego roku, w dalszym ciągu średnie spożycie wyrobów spirytusowych jest wyższe niż w wielu krajach europejskich.
Przy informacjach o szacowaniu średniej wielkości spożycia na jednego mieszkańca, należy bardzo wyraźnie podkreślić zawodność tego wskaźnika jako podstawowej miary charakteryzującej spożycie w naszym kraju. Nie oddaje on złożoności tego zjawiska i zróżnicowania istniejącego między różnymi grupami konsumentów.
Z badań przeprowadzonych w 1998 roku wynika, że około 19% osób dorosłych deklaruje abstynencję, co oznacza wyraźny wzrost w stosunku do poprzednich lat. Mężczyźni piją prawie trzykrotnie więcej alkoholu niż kobiety, a w roku 1993 pili pięciokrotnie więcej. Oznacza to, że rośnie spożycie alkoholu wśród kobiet oraz liczba zarejestrowanych kobiet, które uzależniły się od alkoholu.
Od kilku lat nie posługujemy się już słowem „alkoholizm” jako centralną kategorią ujmującą wszystkie szkody związane z nadużywaniem alkoholu. Zgodnie z terminologią międzynarodową taką kategorią są „problemy alkoholowe”, co ułatwia bardziej precyzyjne określanie szkód i metod zmniejszania lub usuwania tych szkód. Na przełomie lat 2000–2001 do najważniejszych polskich problemów alkoholowych można zaliczyć:

  1. Samoniszczenie osób uzależnionych od alkoholu
    Jest to około 700-800 tys. osób, czyli około 2% całej populacji. W 2001 roku łącznie w stacjonarnych i ambulatoryjnych placówkach lecznictwa odwykowego zarejestrowanych było 150 tys. tys. osób uzależnionych. Znacznie wzrosła skuteczność terapii uzależnienia od alkoholu, ale faktyczne możliwości skorzystania z nowoczesnej i skutecznej terapii ma tylko około 33% zarejestrowanych pacjentów – z powodu deficytów kadrowych i lokalowych w lecznictwie odwykowym oraz nie zakończonego procesu modernizacji usług świadczonych przez lecznictwo odwykowe.
  2. Uszkodzenia zdrowia u dorosłych osób nadmiernie pijących
    Znaczna część pacjentów leczących się w placówkach podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej z powodu zaburzeń układu trawiennego, krążenia, neurologicznego, chorób płuc, nowotworów, urazów itd., nadużywa alkoholu – szacuje się, że dotyczy to ok. 2,5–3 mln osób. Stanowi to bardzo poważne obciążenie ekonomiczne dla polskiego systemu ochrony zdrowia, ponieważ leczenie tych pacjentów trwa dłużej i jest mniej efektywne. W latach 1996–2001 rozpoczęto wdrażanie metod wczesnej diagnozy i krótkiej interwencji dla tego rodzaju pacjentów, ale postępy w tej dziedzinie nie są zadawalające.
  3. Uszkodzenia rozwoju psychofizycznego pijącej młodzieży
    Zdaniem ekspertów poważne szkody związane z piciem alkoholu przez dzieci i młodzież występują u około 10–15% populacji w wieku między 15 a 18 rokiem życia, ale rozmiary realnych zagrożeń są znacznie wyższe. W ciągu ostatnich lat zwiększyła się ilość pijącej i upijającej się młodzieży, w szczególności dziewcząt, oraz zmniejszyła ilość abstynentów. W okresie 1995-1999 dynamika wzrostu spożycia napojów alkoholowych należała do najwyższych w Europie. Badania rynkowe pokazują, że wzrost spożycia w populacji od 15 do 19 roku życia jest istotnym źródłem wysokich zysków przemysłu piwnego. Zwiększa się wprawdzie zakres szkolnych i środowiskowych programów profilaktycznych (w 2001 roku uczestniczyło w nich 1.300.000 tys. uczniów i 160 tys. rodziców), ale nie stanowią one wystarczająco skutecznej przeciwwagi dla ekspansji biznesu alkoholowego. Zbyt wolno rozwija się także profilaktyka rodzinna inicjowana programami szkolnymi.
  4. Szkody występujące u członków rodzin z problemem alkoholowym
    Występują one u około 3–4 mln osób (dorosłych i dzieci) i obejmują przede wszystkim schorzenia psychosomatyczne i zaburzenia emocjonalne spowodowane chronicznym stresem i przemocą oraz demoralizację, ubóstwo i obniżenie szans osiągnięcia kariery zawodowej. Programy pomocy rodzinom prowadzone w placówkach odwykowych obejmują tylko około 30 tys. współuzależnionych osób dorosłych oraz DDA (głównie kobiet). Ponad 77 tys. dzieci alkoholików otrzymuje pomoc w placówkach socjoterapeutycznych. Potrzeby w tym zakresie są co najmniej 10–krotnie większe.
  5. Alkoholowa dezorganizacja środowiska pracy i bezrobotnych
    Szkody związane z piciem alkoholu w miejscu pracy obejmują przede wszystkim absencję, wypadki i obniżanie wydajności pracy. Wprawdzie spożycie alkoholu w miejscu pracy w latach 1996–2001 zmniejszyło się w sposób istotny, jednak w dalszym ciągu stanowi to problem. W ogólnopolskim sondażu przeprowadzonym w 2000 roku 17% badanych przyznaje się do konsumpcji alkoholu w miejscu pracy, a 26% do tego, że była świadkiem takiej sytuacji w ciągu ostatniego roku przed badaniem. W 2001 roku tylko w kilkunastu gminach w Polsce zrealizowano profilaktyczne programy pracownicze w zakładach pracy. Obserwuje się natomiast coraz większą alkoholową patologizację populacji bezrobotnych, co poważnie ogranicza szanse na skuteczną pomoc w przezwyciężaniu bezrobocia i nędzy. Na terenach o wysokim stopniu bezrobocia brakuje placówek odwykowych i profilaktycznych.
  6. Naruszenia prawa i porządku przez osoby nietrzeźwe
    Do najważniejszych problemów należą tu przede wszystkim:
    • wpływ nietrzeźwości na popełnianie przestępstw (w 2001 roku 32,9% sprawców podejrzanych o dokonanie przestępstw było pod wpływem alkoholu),
    • przemoc w rodzinach alkoholowych i nietrzeźwość w miejscach publicznych (w 2001 roku 81% sprawców przemocy to osoby będące pod wpływem alkoholu; 243 tys. osób przebywało w izbach wytrzeźwień).
  7. Naruszenia prawa związane z handlem napojami alkoholowymi
    Najważniejsze zjawiska problemowe to:
    • nielegalny import, produkcja i sprzedaż napojów alkoholowych (wielkość tego zjawiska szacuje się na około 30% legalnego obrotu wyrobami spirytusowymi i winnymi),
    • sprzedaż alkoholu osobom nieletnim i nietrzeźwym.


Oszacowanie ekonomicznego aspektu polskich problemów alkoholowych, czyli wysokości strat związanych z obecnością alkoholu w naszym życiu, jest trudnym zadaniem. Zdaniem międzynarodowych ekspertów straty ekonomiczne związane z nadużywaniem alkoholu szacuje się w krajach Europy Zachodniej i w USA na poziomie 3–5% produktu krajowego brutto. Produkt krajowy brutto w Polsce w roku 2001, według Głównego Urzędu Statystycznego, wyniósł 721,6 mld zł. Oznacza to iż koszty ekonomiczne (koszty leczenia, wypadków drogowych, zaangażowania wymiaru sprawiedliwości, systemu opieki społecznej i ubezpieczeń; przedwczesna umieralność; spadek wydajności pracy i wiele innych) związane z używaniem i nadużywaniem alkoholu w Polsce można szacować na poziomie około 22-35 mld zł rocznie. Do czasu przeprowadzenia bardzo skomplikowanych i kosztowych analiz w naszym kraju, do których nadal brakuje wielu danych źródłowych, oszacowanie to musi być mało precyzyjne. Wpływy z tytułu podatku akcyzowego od sprzedaży napojów alkoholowych w 2001 roku wyniosły 6.799.177.900 zł, tj. ok. 6,8 mld zł.

Wstęp


Nie ulega wątpliwości, że istnieją istotne powiązania między używaniem i nadużywaniem alkoholu a ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Jednak powiązania te są złożone i różnią się stopniem bezpośredniości wpływu picia alkoholu na ubóstwo i wykluczenie oraz zasięgu tego wpływu.
Na szczególne podkreślenie zasługują następujące zjawiska i procesy występujące w różnych populacjach:

  1. Uzależnienie od alkoholu jako zespół objawów klinicznych (choroba) obejmuje populację 600-800 tysięcy osób w Polsce. Powoduje ono różnorodne szkody:
    1. Osoby uzależnione a praca i sytuacja społeczno-ekonomiczna:
      Osoby uzależnione na skutek postępującej degradacji psychofizycznej tracą zdolność do efektywnego funkcjonowania w rolach społecznych i zawodowych, tracą posiadane miejsca pracy i mają ograniczone zdolności do skutecznego poszukiwania zatrudnienia. Proces ten w istotny sposób wpływa na rozmiary zjawiska bezrobocia i ubóstwa. W części przypadków prowadzi to do radykalnego zrywania więzów z najbliższym otoczeniem, utraty podstawowych źródeł wsparcia, a także bezdomności.
    2. Osoby uzależnione a rodzina:
      Zachowanie osób uzależnionych często nacechowane przemocą, agresją, zaniedbywaniem podstawowych obowiązków rodzinnych przyczynia się do destrukcji życia ich rodzin, obejmującej zjawisko pauperyzacji, zaburzeń zdrowia somatycznego i psychicznego oraz stygmatyzacji społecznej.
    3. Alkoholowy Zespół Płodowy (FAS) i inne problemy zdrowotne:
      Nadużywanie alkoholu przez uzależnione kobiety ciężarne często powoduje organiczne uszkodzenie dzieci w okresie prenatalnym, którego skutkiem jest upośledzenie umysłowe i opóźnienia rozwojowe o różnym stopniu ciężkości. Skutkują one w przyszłości niepełnosprawnością społeczną i zawodową. Należy zwrócić również uwagę na podwyższoną śmiertelność w populacji osób uzależnionych i jej wpływ na pogorszenie warunków materialnych ich rodzin.
  2. Osoby nadużywające alkoholu bez klinicznych objawów uzależnienia tworzą w Polsce populację między 2-3 mln osób.
    1. Nadużywanie alkoholu a praca:
      Nadużywanie alkoholu jest częstym źródłem obniżenia zdolności do sprawnego wykonywania pracy zawodowej, zwiększa ryzyko utraty pracy i obniża zdolność do skutecznego poszukiwania zatrudnienia. Może więc przyczyniać się do powstawania i utrwalania ubóstwa, a co za tym idzie do podlegania procesom wykluczenia społecznego.
    2. Nadużywanie alkoholu a rodzina:
      Nadużywanie alkoholu prowadzące do zaburzeń zachowania może również powodować istotne i okresowe zaburzenia życia rodzinnego, podobnie jak w rodzinach osób uzależnionych (pauperyzacja, przemoc itp.).
    3. Alkoholowy Zespół Płodowy FAS i inne problemy zdrowotne:
      Należy również zwrócić uwagę na trudne do zdiagnozowania zjawisko picia alkoholu w okresie ciąży przez kobiety, które nie są uzależnione, ale nie posiadają wiedzy o szkodliwości tego zjawiska albo ją lekceważą.
  3. Dorośli członkowie rodzin alkoholowych, tzn.: takich, gdzie nadużywanie alkoholu zaburza życie rodzinne stanowią w Polsce populację liczącą 1,5-2 mln osób.
    1. Sytuacja ekonomiczna dorosłych członków rodzin alkoholowych:
      Jak już wspomniano w pkt 1b małżonkowie i najbliżsi osób uzależnionych często doświadczają niedostatku materialnego z powodu utraty zdolności do pracy lub niskich wynagrodzeń czy dużych wydatków na alkohol. Często również dochodzi do marnotrawienia środków uzyskiwanych od pomocy społecznej.
    2. Sytuacja psychospołeczna dorosłych członków rodzin alkoholowych:
      Życie w chronicznym stresie i zagrożeniu przemocą w przypadku np.: żon alkoholików często prowadzi do znacznego obniżenia ich sprawności psychofizycznej i do zaburzeń emocjonalnych. Przyczynia się to do obniżenia zdolności funkcjonowania na rynku pracy oraz do utraty lub mniejszych możliwości zarobkowania.
  4. Dzieci i młodzież żyjące w rodzinach alkoholowych to w Polsce populacja licząca 1,5-2 mln osób.
    1. Sytuacja ekonomiczno-społeczna dzieci w rodzinach alkoholowych:
      Dzieci w rodzinach alkoholowych często doświadczają nie tylko ubóstwa, ale również istotnych zaburzeń emocjonalnych i zakłóceń rozwoju psychofizycznego. Przyczynia się to do powstawania problemów w nauce, w części przypadków do obniżenia poziomu wykształcenia, z czego wynikają potem ograniczone zdolności do aktywnego funkcjonowania na rynku pracy.
    2. Sytuacja psychospołeczna dzieci w rodzinach alkoholowych:
      W części przypadków życie w chronicznym stresie, zagrożeniu i przemocy prowadzi do zaburzeń zachowania i związanych z nim naruszeń prawa i porządku publicznego, które sprzyjają procesowi wykluczenia społecznego.
    3. Ryzyko uzależnień:
      Należy również podkreślić, że przy braku wsparcia i pomocy socjoterapeutycznej dzieci alkoholików tworzą grupę najwyższego ryzyka uzależnienia od alkoholu i narkotyków i wiele z nich zostaje alkoholikami.
  5. Upijające się nastolatki tworzą populację obejmującą ok. 20% młodzieży w przedziale wiekowym 15-18 rż.
    Nadużywanie alkoholu w okresie dojrzewania destrukcyjnie wpływa na karierę edukacyjną i zwiększa ryzyko poważnego obniżenia zdolności funkcjonowania na rynku pracy. Należy również zwrócić uwagę, że osoby z tej grupy cechuje wysokie ryzyko zaburzeń zachowania, konfliktów z prawem i przyszłego uzależnienia od alkoholu i narkotyków.

Mimo istnienia wyraźnych powiązań między procesami zachodzącymi w opisanych powyżej populacjach zasługują one na odrębną uwagę ze względu na pragmatykę prowadzonych działań profilaktycznych, korekcyjno-interwencyjnych i terapeutycznych. Oczywiście problemy istniejące w tych populacjach daleko wykraczają poza zagadnienia związane w ubóstwem i wykluczeniem społecznym. W wielu przypadkach mamy do czynienia przede wszystkim z podstawowymi zagrożeniami zdrowia psychicznego i fizycznego oraz porządku i bezpieczeństwa publicznego. Całość tych zagrożeń tworzy wyzwanie podejmowane przez instytucje rządowe, samorządowe, profesjonalne oraz organizacje pozarządowe w ramach Narodowego Programu Profilaktyki I Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Program ten realizowany jest od 1997 roku i aktualnie obejmuje zadania określone do roku 2005. Podstawy prawne do jego realizacji tworzą zapisy ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

Poniżej zostaną przedstawione najważniejsze systemy organizacyjno-merytoryczne,
w obrębie których prowadzone są działania zaadresowane do wspomnianych wyżej populacji.


I. Lecznictwo odwykowe jako system przeciwdziałania marginalizacji społecznej osób uzależnionych od alkoholu i współuzależnionych.


Terapia uzależnienia.
Polskie lecznictwo odwykowe od początku lat dziewięćdziesiątych podlega procesowi modernizacji programowej, polegającej na porządkowaniu oddziaływań w kierunku tworzenia spójnych programów psychoterapii uzależnienia i współuzależnienia. Procesowi temu towarzyszy intensywny proces podnoszenia kwalifikacji kadry lecznictwa odwykowego.
Terapia uzależnienia od alkoholu prowadzona jest w ambulatoryjnych i stacjonarnych zakładach lecznictwa odwykowego.
Aktualne wyniki badań ankietowych wykazują, że liczba zakładów lecznictwa odwykowego w Polsce na koniec roku 2002 wynosiła blisko 530 w tym 393 to zakłady ambulatoryjne, 102 stacjonarne, a 41 to oddziały dzienne. Znacząca część zakładów ambulatoryjnych to zakłady niepubliczne. Przeważnie zatrudniają one małą liczbę personelu i świadczą okrojony zakres programu terapeutycznego.

Wszyscy terapeuci przechodzą pięciostopniowy proces szkolenia, który trwa około 2,5 roku i kończy się egzaminem certyfikacyjnym. Główne grupy personelu to specjaliści terapii uzależnienia i instruktorzy terapii uzależnień. Pracują tu także lekarze, pielęgniarki, pracownicy socjalni i personel pomocniczy. W lecznictwie odwykowym zatrudnionych jest blisko 3300 osób.

Od połowy lat dziewięćdziesiątych obserwuje się stały wzrost liczby zarejestrowanych pacjentów. Posiadane dane za rok 2001 wskazują, że w całym systemie psychiatrycznego lecznictwa ambulatoryjnego liczba pacjentów z problemami alkoholowymi wzrosła z około 100 tys. na początku dekady lat 90-tych do ponad 146 tys. w roku 2001 z czego w poradniach odwykowych zarejestrowanych jest ok. 101 tys. osób uzależnionych. W opiece całodobowej liczba pacjentów z problemami alkoholowymi zwiększyła się z 33-34 tys. do 51,7 tys. Z tego około 37 tys. to osoby uzależnione. Liczba kobiet w tej populacji zmienia się sukcesywnie. I tak np. wśród pacjentek leczonych ambulatoryjnie nastąpił wzrost od 15,5 tys w roku 1995 do 21 tys. w roku 2001.

Dostępność terapii uzależnienia dla terenów wiejskich i miejskich.
Występuje zróżnicowanie pomiędzy wsią i miastem na niekorzyść wsi w zakresie dostępności usług z zakresu terapii uzależnienia od alkoholu.
I tak w przypadku lecznictwa ambulatoryjnego z terenów wiejskich w 2001 r. pochodziło 26.511 chorych z problemami alkoholowymi z terenów miejskich - 90.839 (w liczbach bezwzględnych). Stanowiło to odpowiednio 22,6 % z terenów wiejskich i 77,4% całej liczby chorych z terenów miejskich. Wskaźniki na 100.000 mieszkańców odpowiednio wynoszą – 380,4 dla terenów miejskich i 179,6 dla terenów wiejskich.
W przypadku lecznictwa stacjonarnego w 2001 r. z terenów wiejskich pochodziło 14.699 chorych a z terenów miejskich 35.703, co stanowi odpowiednio 29,2 % dla terenów wiejskich i 70,8 % dla terenów miejskich. Wskaźnik na 1000.000 mieszkańców kształtuje się odpowiednio 99,6 dla terenów wiejskich i 149,5 dla terenów miejskich.
Bariery:
Związane to jest z brakiem placówek ambulatoryjnych w gminach typowo wiejskich i trudnościami w regularnym dojeżdżaniu chorych. Terapia wymaga dwu-trzykrotnego pobytu w placówce w ciągu tygodnia, co jest wydatkiem często przekraczającym możliwości finansowe chorych. Barierą jest także niższa na wsi niż w mieście świadomość faktu, że uzależnienie od alkoholu jest chorobą.

Terapia osób współuzależnionych.
Systemem realizującym programy psychoterapeutyczne dla osób współuzależnionych jest lecznictwo odwykowe. Leczenie współuzależnienia wymaga odpowiedniego postępowania terapeutycznego, w zakresie którego szkoleni są pracownicy placówek odwykowych.
Leczeniu poddaje się zaledwie ok. 2 % tej populacji (w placówkach lecznictwa odwykowego w 2000 roku zarejestrowano zaledwie niewiele ponad 20 tysięcy osób współuzależnionych), w około 240 placówkach odwykowych. Dzieje się tak mimo istnienia programów psychoterapii, zbudowanych specjalnie dla tej populacji. Jednym z powodów jest brak wciąż jeszcze dostatecznie liczebnie kadry a także zbyt niski poziom finansowania tego typu usług.

Dostępność terapii współuzależnienia na terenach wiejskich i miejskich.
Proporcje są tu jeszcze bardziej niekorzystne, gdyż nie ma programów stacjonarnych dla osób współuzależnionych, a dojazd do placówek ambulatoryjnych jest trudny dla kobiety pragnącej podjąć terapię współuzależnienia. Barierą są także kwestia psychologicznego oporu przed podejmowaniem terapii o wiele bardziej nasilona na wsi niż w mieście. Brak jest w tym względzie szczegółowych statystyk.

Terapia Dorosłych Dzieci Alkoholików (DDA).
Istnieją specjalistyczne programy terapeutyczne dla tej grupy pacjentów, realizowane najczęściej na terenie zakładów lecznictwa odwykowego. Problemem jest ich dostępność. Terapia DDA odbywa się .w blisko 70 placówkach odwykowych i poza systemem służby zdrowia, w takich ośrodkach, jak np. gminne ośrodki rozwiązywania problemów alkoholowych i inne, wyspecjalizowane placówki psychoterapeutyczne. Jest to związane z faktem, że Kasy Chorych z rzadka tylko finansowały usługi dla DDA. Liczba osób uczestniczących w tego rodzaju zajęciach jest znacznie mniejsza niż liczba leczących się osób uzależnionych (ok. 30 tys. osób współuzależnionych i 2,5 tys. DDA). Poza brakiem środków jednym z ważnych powodów wpływających na niską dostępność tego typu świadczeń zdrowotnych jest brak dostatecznej ilości przeszkolonej kadry w zakresie terapii współuzależnienia i terapii DDA.

Wspieraniu systemu lecznictwa odwykowego służy realizowany przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Program Zwiększania Skuteczności i Dostępności Pomocy Terapeutycznej dla Osób Uzależnionych od Alkoholu i Członków ich Rodzin.

W ramach tego programu pracowano nad rozwiązaniem następujących problemów:

  • Niewystarczająca ilość osób o odpowiednich kwalifikacjach do prowadzenia nowoczesnej terapii.
  • Potrzeba dalszego wdrażania systemu potwierdzania kwalifikacji zawodowych osób prowadzących terapię.
  • Niewystarczająca jakościowo i ilościowo oferta nowoczesnych usług terapeutycznych.
  • Zbyt mały zasięg programów terapeutycznych dla członków rodzin z problemem alkoholowym (współuzależnieni i Dorosłe Dzieci Alkoholików).
  • Brak programów terapeutycznych dla niektórych populacji np.: młodzieży, więźniów, młodych dorosłych, bezdomnych, uzależnionych krzyżowo i in.
  • Zagrożenie dostępności i stabilności usług terapeutycznych dla osób uzależnionych od alkoholu i współuzależnionych w związku z reformą służby zdrowia.
  • Konieczność stworzenia spójnego systemu rejestracji danych dotyczących lecznictwa odwykowego na terenie całego kraju.
  • Konieczność poszerzania i upowszechniania wiedzy dotyczącej podstaw naukowo-badawczych dotyczących uzależnienia od alkoholu i terapii.

Działania prowadzone w ramach tego programu zmierzają do osiągnięcia następujących celów:

  • Zwiększenie liczby profesjonalnie przygotowanych terapeutów uzależnień i udoskonalenie programów kształcenia. Służy temu realizacja szkoleń, takich , jak Studium Pomocy Psychologicznej, Studium Terapii Uzależnień, staże i superwizje.
  • Zwiększenie ilości certyfikowanych specjalistów psychoterapii uzależnień i instruktorów terapii uzależnień. Służy temu prowadzenie egzaminów certyfikacyjnych, organizowanych przez Radę ds. Potwierdzania Kwalifikacji Zawodowych Osób Prowadzących Psychoterapię Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia.
  • Zwiększenie jakości i dostępności usług terapeutycznych dla osób uzależnionych od alkoholu. Prowadzony jest program Konsultacyjny dla Placówek Odwykowych i Program Współpracy z Wojewódzkimi Ośrodkami Terapii Uzależnienia od Alkoholu.
  • Zwiększenie ilości i dostępności usług terapeutycznych dla osób współuzależnionych i innych członków rodzin z problemem alkoholowym. W ramach tego programu prowadzone jest szkolenie terapeutów i finansowane zajęcia dla pacjentów oraz realizowane badania kliniczne.
  • Opracowanie i wspieranie powstających programów dla specyficznych populacji: więźniowie, bezdomni, młodzież, młodzi dorośli, uzależnieni krzyżowo, mieszkańcy Domów Pomocy Społecznej. Obecnie istniejące programy terapii uzależnienia od alkoholu nie odpowiadają na potrzeby niektórych specyficznych grup populacji, np.: osób z deficytami intelektualnymi, dysfunkcjami społecznymi, bezdomnych, mieszkańców DPS-ów. Od kilku lat wdrażane są pilotażowe program dla osób bezdomnych uzależnionych w kilku miejscach w Polsce a w roku obecnym pilotażowy program dla pensjonariuszy DPS.
  • Opracowanie programów dla uzależnionej i nadużywającej alkoholu młodzieży. W ostatnich latach na skutek zwiększonej konsumpcji alkoholu przez młodzież zwiększa się liczba nastolatków potrzebujących pomocy terapeutycznej w związku z uzależnieniem od alkoholu. Około 30-40 % nastolatków przyznaje się do regularnej konsumpcji napojów zawierających alkohol. Od roku 2001 prowadzony jest program pilotażowy terapii uzależnienia od alkoholu w około 10 placówkach.

Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych realizuje także Program Wdrażania Do Opieki Zdrowotnej Metod Wczesnej Diagnozy i Krótkiej Interwencji.

Podstawowa i rodzinna opieka zdrowotna jest jednym z obszarów działań, gdzie możliwe jest wczesne wykrywanie rozwijających się problemów alkoholowych. Na jej terenie mogą być realizowane programy wczesnej diagnozy i krótkiej interwencji. Służą one przesiewowi i wychwyceniu osób, których styl picia skutkuje problemami zdrowotnymi, a także w przyszłości może prowadzić do uzależnienia. Odpowiednio przeszkoleni lekarze mogą prowadzić tego typu działania, które pozwalają zminimalizować liczbę problemów zdrowotnych i ograniczyć ilość nowych przypadków uzależnienia lub kierować do specjalisty.

W ramach tego programu pracowano nad rozwiązaniem następujących problemów:

  • Brak wystarczającej wiedzy i umiejętności wśród pracowników służby zdrowia w rozpoznawaniu problemów alkoholowych wśród pacjentów.
  • Brak wiadomości z zakresu uzależnienia od alkoholu w programach kształcenia pielęgniarek i studentów Akademii Medycznych.
  • Brak dostatecznej wiedzy wśród pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej na temat używania, nadużywania alkoholu oraz uzależnienia od alkoholu i jego terapii.

W ramach tego programu prowadzone działania zmierzają do osiągnięcia następujących celów:

  • Wprowadzenie tematyki uzależnienia od alkoholu do programów uczelni medycznych.
  • Rozpowszechnianie wśród pracowników podstawowej opieki zdrowotnej i lekarzy rodzinnych metod wczesnej diagnozy i krótkiej interwencji wobec pacjentów nadużywających alkoholu.
  • Rozpowszechnienie wśród pacjentów podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej informacji na temat wpływu alkoholu na zdrowie, w tym wpływu alkoholu spożywanego przez matkę na zdrowie płodu.

Realizacji wyżej przedstawionych celów służyły następujące działania:

  • Szkolenia dla studentów IV roku medycyny II Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej w Warszawie.
  • Badania epidemiologiczne dotyczące rozpowszechnienia spożywania alkoholu przez kobiety ciężarne, prowadzonych przez Zakład Zdrowia Rodziny Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie.
  • Przygotowanie metod do diagnozy i autodiagnozy problemów alkoholowych.
  • Przygotowanie materiałów dla lekarzy położników i ginekologów, dotyczących wpływu alkoholu spożywanego przez kobiety w ciąży na płód oraz programu szkoleniowego dla lekarzy położników i ginekologów dotyczącego Alkoholowego Zespołu Płodowego (FAS).
  • Wspieranie działań Stowarzyszenia Rodzicielstwa Zastępczego związanych z edukacją w dziedzinie Alkoholowego Zespołu Płodowego i powołaniem Ośrodka Terapeutycznego dla Dzieci z Alkoholowym Zespołem Płodowym i ich Rodziców.
  • Współorganizacja kolejnych edycji konferencji „Światowy dzień FAS w Polsce” 9 września.

II. System pomocy dla dzieci z rodzin z problemem alkoholowym

Nadużywanie alkoholu przez rodziców wywiera istotny wpływ na rozwój dziecka. Patologiczne zjawiska występujące w środowisku rodziny dotkniętej problemem alkoholowym stają się istotnym źródłem zaburzeń i szkód zdrowotnych występujących u dzieci i młodzieży. Różne formy zachowań agresywnych i represyjnych rodziców, zaniedbywanie obowiązków opiekuńczych i potrzeb dziecka, wywierają destruktywny wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne dzieci oraz na proces rozwoju.
Należy jednak pamiętać, że przemoc domowa i poważne zaniedbania wychowawcze mogą również występować w związku z alkoholem nawet wtedy, gdy nie występuje jeszcze kliniczne zdiagnozowanie uzależnienia od alkoholu, lecz jedynie okresowe lub agresywne upijanie się dorosłych członków rodziny.
Podstawowym źródłem zagrożeń dla dziecka jest stan chronicznego napięcia i stresu, któremu towarzyszą traumatyczne sytuacje związane z przemocą, awanturami, destrukcją ról rodzicielskich, chaosem. Często zdarza się również przemoc seksualna i demoralizacja. Dzieci muszą przystosowywać się do patologicznego środowiska rodzinnego, co powoduje destrukcyjne zmiany w ich psychice związane z urazami emocjonalnymi. U dzieci wychowywanych w rodzinach alkoholowych występuje stałe poczucie niższej wartości oraz obniżone poczucie szacunku do samego siebie. Wyraża się to w samokrytyce, deprecjonowaniu własnych osiągnięć oraz działaniach autodestrukcyjnych. Większość dzieci ma problemy związane z poczuciem tożsamości.
Często również są niedożywione i zaniedbywane w sprawach higieny i opieki zdrowotnej. Życie w chronicznym stresie, któremu towarzyszy poczucie bezsilności upośledza funkcjonowanie systemu immunologicznego i powoduje choroby somatyczne. Wiele z tych dzieci ma także poważne problemy w nauce. Wszystko to sprawia, że dzieci te czują się napiętnowane i odizolowane od normalnego świata. Już na początku swojego rozwoju spychane są na margines, a ich droga rozwoju jest w poważny sposób zaburzona. Także u tej grupy możemy często zaobserwować nadużywanie alkoholu, narkotyków i innych środków zmieniających świadomość.
Dzieci te pozostawione bez pomocy z zewnątrz zagrożone są niedostosowaniem społecznym. Nie są bowiem w stanie same poradzić sobie z dotykającymi je problemami życiowymi. Istotną formą przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu tej grupy dzieci jest podejmowanie różnych form interwencji prawnej i społecznej ukierunkowanych na powstrzymanie przemocy domowej i stworzenie podstawowych warunków do bezpiecznego rozwoju, a także podejmowanie pomocy socjoterapeutycznej skierowanej bezpośrednio do dzieci. Z myślą o tym kierunku działań rozwijany jest w Polsce system świetlic socjoterapeutycznych. Z danych przekazywanych przez gminy wynika, że w 1998r. istniało ok. 860 takich placówek, zaś w 2002r. już 3.390 świetlic socjoterapeutycznych i 4.117 świetlic opiekuńczo-wychowawczych. Łącznie jest to 7.507 placówek w których opieką objętych jest 333,5 tys. dzieci. W placówkach tych jest zatrudnionych ponad 14 tys. osób.

Szczegółowe dane z kolejnych lat przedstawia tabela.

 

1999r.

2000r.

2001r.

2002r.

Liczba świetlic socjoterapeutycznych

1.643

2.761

2.460

3.390

Liczba dzieci w świetlicach socjoterapeutycznych

62.105

112.437

93.016

134.478

Pomimo tak dynamicznego rozwoju systemu wsparcia dla dzieci z rodzin z problemem alkoholowym, obecna oferta pomocy jest nadal niewystarczająca. Dostępna jest ona bowiem dla niespełna 20% potrzebujących dzieci. Istotnym wyzwaniem jest również podnoszenie kompetencji osób pracujących z dziećmi z rodzin z problemem alkoholowym. Przeprowadzone badania wykazały, że w świetlicach zatrudniane są często osoby nie posiadające przygotowania do pracy z dziećmi z zaburzeniami emocjonalnymi i zaburzeniami zachowania. Ich praca jest więc nieefektywna, a czasami wręcz szkodliwa. Ważnym zadaniem jest więc organizowanie specjalistycznych szkoleń dla pracowników świetlic socjoterapeutycznych i opiekuńczo-wychowawczych. W szkoleniach organizowanych przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych uczestniczyło w ciągu pięciu lat blisko tysiąc osób.

W celu wspierania systemu pomocy dla dzieci z rodzin z problemem alkoholowym Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych realizuje program „Doskonalenie i rozwijanie form i metod pomocy psychologicznej i socjoterapeutycznej dla dzieci z rodzin alkoholowych”.

W ramach tego programu prowadzone są prace nad rozwiązaniem następujących problemów:

  • Zbyt niski poziom kompetencji wychowawców pracujących z dziećmi alkoholików
  • Niska jakość metod pracy socjoterapeutycznej z dziećmi alkoholików z różnych grup wiekowych
  • Deficyt profesjonalnych form pomocy dla dzieci alkoholików przebywających w różnorodnych placówkach wychowawczych
  • Mała dostępność placówek socjoterapeutycznych i terapeutycznych dla dzieci alkoholików w różnych rejonach kraju
  • Brak młodzieżowych liderów prowadzących grupy samopomocowe oraz zbyt niski poziom wsparcia dla nich ze strony dorosłych

Prowadzone działania zmierzają do osiągnięcia następujących celów:

  • Podnoszenie kompetencji osób pracujących z dziećmi alkoholików w świetlicach socjoterapeutycznych i opiekuńczo-wychowawczych
  • Upowszechnianie nowoczesnych metod pracy socjoterapeutycznej dla dzieci alkoholików
  • Zwiększenie kompetencji wychowawców placówek świadczących opiekę całkowitą w zakresie pomocy dzieciom alkoholików
  • Upowszechnienie technologii pracy z dziećmi alkoholików przebywających w Domach Dziecka
    Zwiększenie dostępności placówek socjoterapeutycznych dla dzieci alkoholików
  • Rozwijanie sieci grup wsparcia typu Al-Ateen

W ramach realizacji wyznaczonych celów w 2003 roku realizowane są następujące działania:

  • Szkolenia dla pracowników socjoterapeutycznych
    • Studium Socjoterapii
    • Kurs Pomocy Psychologicznej Dzieciom z Rodzin z Problemem Alkoholowym w Warszawie i w Gdańsku
  • Program wspierania sieci świetlic socjoterapeutycznych “Razem Raźniej”
  • VI Konferencja “Pomoc Psychologiczna Dzieciom z Rodzin z Problemem Alkoholowym”
  • Program rozwoju pomocy dzieciom przebywającym w Domach Dziecka
  • Tworzenie interdyscyplinarnych zespołów pomocy dziecku i rodzinie z problemem alkoholowym
  • Upowszechnianie nowoczesnych programów pracy socjoterapeutycznej m.in. z wykorzystaniem pluszowej „Rodziny Misiów Parpusiaków”
  • prowadzenie bazy danych dotyczącej placówek oferujących pomoc dzieciom alkoholików
  • Rozwijanie sieci grup wsparcia typu Al-Ateen
  • Gromadzenie i upowszechnianie wiedzy i metod pracy z dziećmi

 

III. System profilaktyki problemowej dzieci i młodzieży

Istnieją podstawy by sądzić, iż brak wiedzy oraz uczenia postaw w zakresie używania substancji psychoaktywnych w procesie długofalowego wychowania, wywiera istotny wpływ na przyszły rozwój młodego człowieka oraz jego karierę zawodową. Wczesna inicjacja alkoholowa oraz picie napojów alkoholowych w młodym wieku może w drastyczny sposób zaburzyć dalszy rozwój, a nawet losy życiowe nastolatka. Nawet sporadyczne picie alkoholu przez nastolatki może doprowadzić do wystąpienia dotkliwych szkód, jak np.: wypadki, bycie ofiarą lub sprawcą przestępstwa, konflikty z prawem, nieplanowane kontakty seksualne, konflikty z rodzicami i przyjaciółmi, itp. Picie alkoholu może doprowadzić do zaburzenia kariery szkolnej. Młodzi ludzie pijący alkohol tracą zainteresowanie nauką szkolną i rozwojem. Na poszczególnych poziomach edukacji trafiają do gorszych szkół, w efekcie czego zdobywają niższe wykształcenie, słabszy zawód, a więc i gorszy start życiowy. Częste korzystanie z alkoholu w różnych sytuacjach społecznych w czasie, gdy młodu człowiek uczy się funkcjonowania w środowisku rówieśniczym, w grupie społecznej, może doprowadzić do powstawania różnorodnych deficytów rozwojowych.
W przypadku młodych ludzi pijących duże ilości alkoholu, mieszczących się w tak zwanej grupie ryzyka, mamy do czynienia z nasileniem obszaru strat. Dodatkowo ci młodzi ludzie wchodzą w ryzyko uzależnienia, co w znaczący sposób doprowadzić może do ich patologizacji, a w efekcie wykluczenia społecznego. Ważnym zadaniem jest więc podejmowanie działań profilaktycznych i interwencyjnych wobec dzieci i młodzieży, w celu przeciwdziałania ewentualnym szkodom. Taką rolę spełniają szkolne, rodzinne i środowiskowe programy profilaktyczne.
W Polsce od pierwszej połowy lat 90.tych prowadzone są w szkołach programy profilaktyczne dla młodzieży, jak np: „Drugi Elementarz”, ”Noe”, „Spójrz inaczej”, „Nasze spotkania”, „Zanim spróbujesz”, „Trzy koła”, „Tak czy nie”, „Odlot”, „Śnieżna kula”. W 2002 r. w takich programach uczestniczyło 1 945 tys. młodzieży. 95 tys. nauczycieli prowadziło takie programy oraz różnorodne działania profilaktyczne. W ramach profilaktyki rodzinnej edukacją objęto 253,5 tys. rodziców.

 

1999r.

2000r.

2001r.

2002r.

Młodzież uczestnicząca w programach profilaktycznych

981.706

1.261.315

1.576.663

1.944.923

Liczba nauczycieli realizujących te programy

46.494

85.514

75.663

94.929

Liczba rodziców uczestniczących w programach

Brak danych

198.149

192.444

253.421

 

Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych inicjuje i wspiera różnorodne działania z zakresu profilaktyki problemowej realizując program „Rozwijanie profilaktyki szkolnej, rodzinnej i środowiskowej w zakresie problemów alkoholowych”.

W ramach tego programu pracowano nad rozwiązaniem następujących problemów:

  • Niski poziom kompetencji wychowawców i nauczycieli z zakresie skutecznych działań profilaktycznych w szkole
  • Niski poziom kompetencji rodziców w zakresie profilaktyki rodzinnej
  • Nierównomierny dostęp do nowoczesnych technologii profilaktycznych dla różnych środowisk lokalnych i populacji
  • Duża dostępność alkoholu dla młodzieży i promocja picia
  • Deficyt profesjonalnych form pomocy dla dzieci, które piją alkohol i ich rodziców
  • Niska świadomość młodzieży w zakresie zagrożeń alkoholowych oraz deficyt postaw promujących abstynencję i zdrowy styl życia

Prowadzone działania zmierzały do osiągnięcia następujących celów:

  • Dostarczenie nauczycielom i wychowawcom wiedzy w zakresie nowoczesnych strategii profilaktycznych
  • Zwiększenie kompetencji wychowawców i nauczycieli w zakresie pracy profilaktycznej z młodzieżą
  • Zwiększenie kompetencji wychowawców i nauczycieli w zakresie pracy z rodzicami
  • Poszerzenie wiedzy i zwiększenie kompetencji rodziców w zakresie profilaktyki rodzinnej
  • Upowszechnianie nowoczesnych technologii profilaktycznych
  • Wdrażanie oddziaływań profilaktycznych adresowanych do populacji młodych dorosłych
  • Ograniczenie dostępności alkoholu dla dzieci i młodzieży
  • Zwiększanie dostępności placówek oferujących pomoc dzieciom pijącym alkohol i ich rodzicom oraz skuteczności programów interwencyjnych
  • Edukacja młodzieży w zakresie zagrożeń i strat bieżących związanych z piciem alkoholu
    Wspieranie liderów młodzieżowych

W 2003r. PARPA w ramach tego programu realizuje następujące działania:

  • Seminaria naukowe dotyczące profilaktyki dla młodzieży nadużywającej alkoholu
  • Konferencja dotycząca profilaktyki problemowej
  • projekt upowszechniania szkolnych programów profilaktyki
  • projekt wdrażanie programów profilaktycznych w środowisku młodych dorosłych (studentów i żołnierzy służby zasadniczej)
  • projekt “Pomarańczowa Linia” – system pomocy młodzieży nadużywającej alkoholu, w ramach którego działa telefon zaufania 0-801 146800 oraz sieć lokalnych punktów konsultacyjnych
  • projekt zbierania i opracowywania informacji z zakresu wiedzy o zjawiskach ważnych dla profilaktyki i metodach oddziaływań
  • program wspierania inicjatyw profilaktycznych opartych na działaniu liderów młodzieżowych
  • projekt wdrażania programu rozwijania umiejętności życiowych
  • projekt ograniczania dostępności alkoholu dla osób nieletnich

IV. System przeciwdziałania przemocy domowej

Przeciwdziałanie przemocy domowej w Polsce wiąże się z trzema nurtami:

  1. pomocy dzieciom – który dotyczy przedsięwzięć mających na celu pomoc dzieciom krzywdzonym i zaniedbywanym i podejmowanych m.in. przez Towarzystwo Przyjaciół Dzieci i Komitet Ochrony Praw Dziecka,
  2. feministyczny – dotyczący działań służących ochronie praw kobiet
  3. pomocy członkom rodzin z problemem alkoholowym.

Nurty te wzajemnie się dopełniają, ale w ciągu ostatnich 10 lat nurt trzeci rozwija się szczególnie dynamicznie i obejmuje najwięcej osób, organizacji i przedsięwzięć.
Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi wśród zadań własnych gminy wymienia w artykule 4[1] m.in.: „udzielanie rodzinom, w których występują problemy alkoholowe pomocy psychospołecznej, prawnej a w szczególności ochrony przez przemocą”. Dzięki temu zapisowi rozwiązywanie problemów związanych z przemocą może i powinno mieć miejsce w najbliższym otoczeniu członków rodzin, w których dochodzi do przemocy – w środowiskach lokalnych.
Szacuje się, że w Polsce ok. 3-4 mln osób, żyje w rodzinach, w których z powody nadużywania alkoholu dochodzi do zjawisk, które doprowadzić mogą do wykluczenia społecznego i marginalizacji tych rodzin: przemocy domowej, ubóstwa, deficytów rozwojowych, chorób, zaburzeń funkcjonowania, naruszania zasad porządku publicznego i obowiązującego prawa itp.

Przemoc w rodzinie to zamierzone i wykorzystujące przewagę siły działanie skierowane przeciwko członkom rodziny naruszające prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienie i szkody. Osoby przebywające w domach, w których dochodzi do przemocy doznają zaburzeń funkcjonowania we wszystkich sferach życia: emocjonalnej, psychicznej, społecznej. Literatura fachowa pokazuje silny związek pomiędzy wychowywaniem się dzieci w rodzinach z przemocą i skłonnościami do zachowań agresywnych w ich dorosłym życiu. Dzieci z takich rodzin czują ciągły strach i napięcie, żyją w chaosie emocjonalnym (odczuwają zarówno miłość jak i nienawiść do rodziców), odczuwają bezradność i brak zaufania do innych osób, często mają kłopoty w szkole, rozwijają się gorzej niż ich rówieśnicy, doznają poważnych urazów fizycznych. W 2002 roku policja interweniowała w sprawach przemocy domowej ponad 96 tys. razy. Ponad 79% wszystkich interwencji związanych było z nadużywaniem przez sprawcę alkoholu. Ponad 127,5 tys. osób było ofiarami przemocy w rodzinie, wśród których największą grupę stanowiły kobiety (74.366 osób) oraz dzieci i młodzież (46.028 osób). Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” udziela pomocy około 12 tys. osób rocznie. Członkowie gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych kontaktowali się ponad 64 tys. osób, które doznawały przemocy w rodzinie, spośród których ponad 1.600 zostało skierowanych przez członków komisji do udziału w samopomocowych grupach wsparcia. Gminne komisje przeprowadziły w 2002 roku ponad 76,6 tys. rozmów interwencyjno- motywujących z osobami nadużywającymi alkoholu; w stosunku do 1.453 osób wystąpiły do prokuratury z zawiadomieniem o popełnieniu przestępstwa z art. 207 kk (znęcanie się nad rodziną), a 1.567 osób skierowały na terapię dla sprawców przemocy w rodzinie.

W celu zmniejszenia zagrożeń wynikających ze zjawiska przemocy w rodzinie konieczne jest podejmowanie działań służących pomocy ofiarom przemocy domowej i interwencji wobec sprawców. W ramach systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie w Polsce w 2002 roku działało: 870 punktów konsultacyjnych, 489 telefonów zaufania dla ofiar przemocy, 152 schroniska i hostele dla ofiar przemocy w rodzinie, 129 ośrodków interwencji kryzysowej, 172 środowiskowe grupy wsparcia dla ofiar przemocy oraz 146 grup terapeutycznych dla dzieci krzywdzonych. W tym samym czasie pracowały 262 interdyscyplinarne zespoły ds. przeciwdziałania przemocy domowej i 97 zespołów ds. pomocy dzieciom ofiarom przemocy. Około 70 placówek lecznictwa odwykowego realizowało programy pomocowe dla ofiar przemocy w rodzinie. Swoją działalność kontynuowało Ogólnopolskie Porozumienie Osób i Organizacji Pomagających Ofiarom Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” – ruch społeczny skupiający ponad 900 instytucji 2.200 osób prywatnych.

Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych inicjuje, wspiera i koordynuje przedsięwzięcia związane z przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie. Działania te podejmowane są w ramach programu „Rozwijanie form i metod przeciwdziałania przemocy w rodzinach alkoholowych” .

W ramach tego programu pracuje się nad rozwiązaniem następujących problemów:

  • Niedostateczna dostępność i niska efektywność instytucjonalnego systemu pomocy ofiarom przemocy w rodzinie.
  • Zbyt mała ilość programów i placówek pomocowych dla rodzin, w których dochodzi do przemocy.
  • Niedostateczna orientacja opinii publicznej w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej.
  • Narastające zjawisko przemocy wobec dzieci i zbyt mała oferta pomocy dla dzieci krzywdzonych i zaniedbywanych.

Prowadzone przez PARPA działania zmierzają do osiągnięcia następujących celów:

  • wdrażanie specyficznych procedur monitorowania i interwencji w sprawach przemocy, w tym także przemocy wobec dzieci, do praktyki działania służb i instytucji – Niebieskie Karty,
  • zwiększanie kompetencji przedstawicieli służb pracujących z ofiarami przemocy,
  • zwiększanie liczby placówek udzielających pomocy osobom doznającym przemocy,
  • prowadzenie działalności edukacyjnej,
  • usprawnienie współpracy służb zajmujących się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinach i pomagających dzieciom.

Realizacji wyżej wymienionych celów służą następujące działania:

  • Kontynuowanie działalności Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w rodzinie „Niebieska Linia” (ogólnopolski telefon dla ofiar przemocy w rodzinie 0801-1200-02, poradnictwo psychologiczne i prawne, wsparcie, terapia grupowa i indywidualna, program korekcyjny dla sprawców przemocy), które udziela pomocy około 12 tys. klientom rocznie
  • Studium Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie – szkoła mająca obecnie 1.212 absolwentów
  • Wspieranie procedury interwencji służb w sprawach przemocy w rodzinie „Niebieskie Karty” (w policji, pomocy społecznej, gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych)
  • Coroczne Ogólnopolskie konferencje przeciw przemocy w rodzinie
  • Doskonalenie metod pracy interwencyjno-korekcyjnej ze sprawcami przemocy w rodzinie
  • Opracowanie programów edukacyjnych na temat przeciwdziałania przemocy w rodzinie dla pracowników różnych służb (gł. wymiaru sprawiedliwości)
  • Analizowanie i doskonalenie koncepcji i metod przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

Wyżej wymienione cele i działania są ujęte w istniejącym od 10 lat dokumencie pt. „Bezpieczeństwo w rodzinie”, który jest wyznacznikiem kierunków działań w zakresie rozwiązywania problemów związanych z przemocą w rodzinach alkoholowych.


V. Rola samorządów gminnych realizacji gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych


Polski model rozwiązywania problemów alkoholowych zakłada, iż większość kompetencji i środków finansowych jest zlokalizowanych na poziomie samorządów gmin, które na mocy ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi są podmiotem właściwym do rozwiązywania problemów alkoholowych w swoich społecznościach lokalnych. Zgodnie z ustawą o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi wszystkie gminy w Polsce mają obowiązek prowadzić własną, wyznaczoną lokalnymi potrzebami i zasobami, politykę wobec alkoholu. Znacząca część gmin realizując gminny program zwraca uwagę na problem ubóstwa i wykluczenia społecznego przejawiając w tej sprawie podejście wspierające aktywne formy pomocy. Stopniowo odchodzi się od bezpośredniego przekazywania środków finansowych dla rodzin z problemem alkoholowym. W to miejsce tworzy się programy pomocy psychologicznej i socjoterapeutycznej obejmujące bardzo często takie działania jak dożywianie dzieci w świetlicach socjoterapeutycznych czy finansowanie kolonii i obozów dla dzieci.

Ustawodawca powierzył gminom do realizacji konkretne zadania obejmujące:

  • zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych od alkoholu,
  • udzielanie pomocy rodzinom, w których występują problemy alkoholowe, zwłaszcza ochrona takich rodzin przed przemocą,
  • prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej, skierowanej w szczególności do dzieci i młodzieży,
  • wspomaganie działalności podmiotów – stowarzyszeń, instytucji i osób fizycznych, które na terenie gminy zajmują się problematyką alkoholową,
  • podejmowanie interwencji w związku z naruszaniem zakazu reklamy i sprzedaży alkoholu nieletnim i nietrzeźwym, występowanie przed sądem w charakterze oskarżyciela publicznego (zadanie wprowadzone nowelizacją ustawy z roku 2001).

Kluczowym aktem prawnym, na podstawie którego prowadzona jest realizacja ww. zadań własnych jest gminny program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych uchwalany corocznie przez radę gminy. Po raz pierwszy katalog konkretnych zadań do realizacji w gminach pojawił się w ustawie we wrześniu 1996 roku i od roku 1997 stał się obligatoryjną zawartością gminnego programu.
Z roku na rok wzrasta ilość uchwał podejmowanych przez gminy w sprawie gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. W roku ubiegłym 99% gmin podjęło uchwały w sprawie przyjęcia gminnego programu na rok bieżący, zaś w roku 1998 jedynie 79,8%. Zadania ujęte w gminnym programie są inicjowane przez gminną komisje rozwiązywania problemów alkoholowych, która jako ciało eksperckie odgrywa wiodącą rolę w kreowaniu lokalnej polityki wobec alkoholu. W jej skład, zgodnie z wymogami ustawy, powinny wchodzić osoby przeszkolone w zakresie nowoczesnych działań w sferze rozwiązywania problemów alkoholowych. W 2002 roku w 99,5% gmin funkcjonowały gminne komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, (dla porównania w 1998 roku w 89,8% gmin). Obowiązkiem gminnych komisji jest również podejmowanie czynności zmierzających do orzeczenia przez sąd wobec osoby uzależnionej od alkoholu obowiązku poddania się leczeniu w placówce leczenia odwykowego.
Ustawodawca wskazał w art. 4[1] ust 2 możliwość powołania w gminach pełnomocnika, który sprawuje bezpośrednią opiekę nad realizacją gminnego programu i nadzoruje merytorycznie realizację poszczególnych przedsięwzięć. W roku 2002 w 87,9% gmin były osoby bezpośrednio odpowiedzialne za koordynację gminnego programu (dla porównania w roku 1998 roku w 47,3% gmin). Najczęściej osoby te pełniły funkcję pełnomocnika wójta/burmistrza/prezydenta miasta lub koordynatora gminnego programu.
Od 1996 roku ustawodawca zagwarantował również źródło pozyskiwania środków finansowych na realizację tych zadań. „W celu pozyskania dodatkowych środków na prowadzenie działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych gminy pobierają opłatę za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych” (art.11[1]). Przedsiębiorcy prowadzący sprzedaż alkoholu na terenie gminy są obowiązani wnosić na rachunek gminy stosowną opłatę za korzystanie z zezwolenia na sprzedaż alkoholu. Opłata ta stanowi dochód gminy, który w całości jest przekazany na realizację ww. zadań. Zgodnie z art. 18 cytowanej ustawy dochody z opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych „wykorzystywane będą na realizacje gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i nie mogą być przeznaczane na inne cele”. Oznacza to, że środki pochodzące z tych opłat są ściśle powiązane z finansowaniem zadań gminnego programu i nie można ich wykorzystać na inne zadania nie mające z nim merytorycznego związku.
Dane pochodzące z Regionalnych Izb Obrachunkowych pokazują, ze na przestrzeni kilku lat wyraźnie poprawia się sposób gospodarowania środkami finansowych przeznaczonymi na realizację gminnego programu. Poziom wydatkowania środków pochodzących z opłat za korzystanie z zezwoleń wzrósł z 68,3% w roku 1998 do 87,7% w roku ubiegłym.
Gminy najwięcej środków przeznaczają na działania skierowane do dzieci i młodzieży. W roku ubiegłym wydatki na wspieranie opisanych wyżej systemów wynosiły:

  • działalność świetlic opiekuńczo-wychowawczych bez programu terapeutycznego – 58 mln (14,9%);
  • działalność świetlic socjoterapeutycznych realizujących programy profilaktyczne – 44,5 mln (11,5%),
  • kolonie i obozy z programem zajęć socjoterapeutycznych i profilaktycznych dla dzieci z rodzin alkoholowych 39 mln (10%);
  • realizacja szkolnych i pozaszkolnych programów profilaktycznych – ponad 48,5 mln zł (12,8%);
  • programy i przedsięwzięcia profilaktyczne opracowane i realizowane przez młodzież – ponad 7 mln zł (1,9%);

Na zadania zwiększania dostępności pomocy terapeutycznej dla osób uzależnionych od alkoholu i ich rodzin gminy wydały 12,5 mln zł (3,2%), zaś na funkcjonowanie punktów konsultacyjnych (zwykle w gminach, w których nie ma placówki lecznictwa odwykowego) - 28,5 mln zł (7,3%). Na działania związane z przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie gminy przeznaczyły prawie 22 mln zł (5,6%).
Środki nie wydane na realizacje gminnych programów w danym roku budżetowym w części gmin są ujmowane w wykazie wydatków niewygasających w danym roku budżetowym i w roku następnym są przeznaczone na gminne programy.

W Polsce działa ponad 500 klubów i stowarzyszeń abstynenckich. Podejmują one do realizacji coraz więcej zadań gminnego programu i odgrywają coraz większą role w procesie przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu stając się w tym obszarze ważnym partnerem gmin. Od początku swojego istnienia kluby były miejscem, w którym uzależniony i jego rodzina otrzymywali wsparcie, stanowiły bezpieczne miejsce nauki nowego stylu życia bez alkoholu.

W zdecydowanej większości gmin Ośrodki Pomocy Społecznej są jednym z realizatorów gminnego programu, a ich aktywność jest szczególnie cenna w lokalnym systemie przeciwdziałania przemocy rodzinie, opartym na współpracy służb i instytucji, a także we współpracy w gminną komisją w zakresie motywowania osób uzależnionych do podjęcia leczenia.
Znaczącą role w gminnym systemie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych odgrywają punkty konsultacyjne. W Polsce funkcjonuje ich ponad 2000. Głównym zadaniem punktów jest motywowanie do podjęcia leczenia, informowanie o możliwościach terapii i udzielenie wsparcia po zakończonym leczeniu np. w formie grup wsparcia czy bieżących konsultacji. Punkty konsultacyjne maja za zadanie zdiagnozować rodzaj problemów, z którymi zgłaszają się klienci i zaplanować plan pomocy angażując dostępne lokalne służby i instytucje.


Zagrożenia i trudności dotyczące systemu rozwiązywania problemów alkoholowych w gminach:

  • zbyt mała świadomość radnych w sprawie problematyki alkoholowej (zdarzało się, że dobrze przygotowane przez pełnomocników i gminne komisje, programy są w sposób niekorzystny zmieniane na sesji rady gminy, od której zależy ostateczny kształt gminnych programów),
  • niestabilne podstawy prawne (ustawa o wychowaniu w trzeźwości aktem prawnym podlegającym częstym zmianom),
  • zbyt częste zmiany personalne wśród osób bezpośrednio odpowiedzialnych za realizację gminnych programów, podyktowane w dużej mierze zmianami sił politycznych w samorządach,
  • brak dostatecznej liczby placówek odwykowych. Zgodnie z cytowanym powyżej rozporządzeniem Ministra Zdrowia jedna poradnia powinna być tworzona w mieście powyżej 25 tys. mieszkańców lub w terenie, gdzie czas dojazdu publicznymi środkami transportu przekracza jedna godzinę. Oznacza to brak co najmniej 100-200 poradni odwykowych. Jedno łóżko odwykowe powinno przypadać na 10.000 mieszkańców, wobec istniejących około 2.800 łóżek oznacza to brak co najmniej 1.000 łóżek odwykowych. Potwierdzają to konieczność oczekiwania w kolejce do oddziałów odwykowych, dla pacjentów dobrowolnych trwające około 2-3 miesięcy średnio, dla pacjentów zobowiązanych do leczenia od roku do półtora,
  • brak rozwiniętej oferty programowej. Około 87 % placówek deklaruje prowadzenie podstawowego programu psychoterapii uzależnienia, natomiast tylko około 30-40 % prowadzi bardziej zaawansowane formy psychoterapii,
  • zmniejszenie nakładów finansowych o około 20 mln. do roku 2002 i kolejne redukcje w roku 2003 skutkują ubożeniem oferty terapeutycznej i zmniejszaniem się etatyzacji a w niektórych przypadkach grożą likwidacją palcówek. Należy podkreślić, że tworzone prywatne placówki często oferują usługi poniżej standardu (np. zatrudniają tylko lekarza i pielęgniarkę lub nisko kwalifikowany personel),
  • największym zagrożeniem dla systemu pomocy dzieciom z rodzin alkoholowych jest brak stabilności funkcjonowania świetlic. Większość placówek prowadzona jest przez organizacje pozarządowe, które corocznie muszą przechodzić procedurę ubiegania się o dotacje. Zawieranie umów trwa do kilku miesięcy i przez ten czas działalność świetlic nie jest finansowana. Efektem tego jest duża rotacja w pracujących świetlicach. Wśród innych organizacyjnych trudności najistotniejsze to:
    • Zatrudnianie wychowawców nie na umowę o pracę, lecz na umowę zlecenie
    • Niedobory kadrowe, liczne grupy, brak osoby współprowadzącej
    • Złe warunki lokalowe, brak samodzielnego lokalu,
  • częstym problemem jest także podejmowanie działań pomocowych jedynie wobec dziecka, w oderwaniu od jego rodziny. Tymczasem skuteczna pomoc jest możliwa tylko w sytuacji podjęcia interwencji wobec rodziców dziecka i motywowanie do podjęcia leczenia osobę uzależnioną lub do terapii osobę współuzależnioną. Takie podejście wymaga współpracy różnych służb na poziomie lokalnym (świetlic socjoterapeutycznych, placówek lecznictwa odwykowego, pomocy społecznej, pedagogów szkolnych, policji, itp.) i tworzenia lokalnych zespołów interdyscyplinarnych pomagających dziecku i rodzinie z problemem alkoholowym,
  • brakuje wdrażanych na masową skalę programów profilaktycznych dla młodzieży ze szkół ponadpodstawowych oraz młodych dorosłych (studentów, żołnierzy), a także programów interwencyjnych dla młodzieży upijającej się,
  • do szczególnie istotnych problemów związanych z przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie należy zaliczyć brak stabilności i trwałości w funkcjonowaniu placówek oferujących pomoc ofiarom przemocy w rodzinie – dorosłym i dzieciom. Nadal nie funkcjonuje procedura „Niebieskie Karty” w pomocy społecznej – potrzebne są odpowiednie uregulowania prawne w tym zakresie. Mówiąc o zagrożeniach należy wskazać niskie zaangażowanie przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości w przeciwdziałanie przemocy w rodzinie. Nie udało się stworzyć systemu pomocy rodzinie, który pozwoliłby na udzielenie kompleksowej pomocy wszystkim jej członkom. Niezbędne jest kontynuowanie szkoleń i prowadzenie szeroko rozumianej edukacji społecznej dotyczącej tych zagadnień.

Polski model rozwiązywania problemów alkoholowych, oparty na przekazaniu szeregu zadań wykonawczych i kreatorskich na szczebel samorządów gminnych z roku na rok staje się coraz bardziej stabilny i przynosi coraz więcej korzyści w życiu społecznym lokalnej społeczności.

 

VI. Diagnoza postaw społecznych wobec problemów alkoholowych w Polsce.


W 2002 roku na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych zrealizowano ogólnopolskie badania ankietowe na reprezentacyjnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski pn.: „Substancje psychoaktywne – postawy i zachowania”.
Jedną z istotnych kwestii poruszonych w tym badaniu była ocena ważności różnych problemów społecznych dokonywana przez respondentów z dwóch różnych perspektyw – z perspektywy całego kraju oraz miejscowości, w której mieszkają. Ankietowani zostali poproszeni o ocenę ważności, na pięciostopniowej skali, 14 problemów społecznych: przestępczość gospodarcza, przestępczość pospolita, narkomania, zanieczyszczenie środowiska, alkoholizm, kryzys moralny, zły stan zdrowia społeczeństwa, spadek stopy życiowej, sytuacja mieszkaniowa, przemoc w rodzinie, przemoc i agresja na ulicach, picie przez młodzież, bezrobocie, AIDS. Następnie proszono ich o wybór jednego problemu ich zdaniem najważniejszego.
Wyniki badań pokazały, iż w skali kraju na pierwsze miejsce zdecydowanie wysuwa się problem bezrobocia. Najwyższy odsetek badanych uznał go za bardzo ważny (87,5%), najczęściej też wybierany był jako najważniejszy (44,0%). Kolejne pozycje zajęły takie problemy jak: spadek stopy życiowej oraz przemoc i agresja na ulicach.
Alkoholizm pojawia się na piątym miejscu pod względem odsetka osób traktujących dany problem jako bardzo ważny (51,6%) oraz na czwartym miejscu wśród problemów najważniejszych – 5,6%.
Picie alkoholu przez młodzież – drugi alkoholowy problem poddany pod ocenę badanych został uznany za bardzo ważny przez 53,4% badanych (czwarte miejsce!!), jednak tylko niespełna 1,6% (dwunaste miejsce) było skłonnych uznać go za problem najważniejszy.
Nieco inaczej wygląda rozkład odpowiedzi dotyczących najważniejszych problemów społecznych w społecznościach lokalnych. Tutaj także na plan pierwszy wysuwa się kwestia bezrobocia – 80,3% ocen „bardzo ważny” i 52,3% wyborów jako najważniejszy. Na drugim miejscu jest spadek stopy życiowej – 60,8% ocen „bardzo ważny” i 9,2% wyborów jako najważniejszy. Na trzecim miejscu pod względem ocen „bardzo ważny” ulokował się problem picia alkoholu przez młodzież (42,2%) i 2,3% ankietowanych wybrało go jako najważniejszy – dziewiąte miejsce
Alkoholizm jako problem społeczny znalazł się na piątym miejscu – 40,5% ocen „bardzo ważny”, a 7,3% wyborców – trzecie miejsce – uznało go za problem najważniejszy.

Inną bardzo ważną sprawą poddaną analizie badawczej była kwestia orientacji badanych w zakresie dostępności różnych form pomocy osobom uzależnionym od alkoholu. Na pytanie o to, czy respondenci wiedzieliby gdzie można szukać pomocy dla osoby z problemem alkoholowym 72,0% badanych odpowiedziało twierdząco. Wynik ten jest o ponad 1/5 wyższy niż uzyskany w 1998 r., kiedy to 58,8% potwierdziło swoje kompetencje w tym zakresie. Porównanie wyników z 1998 r. i 2002 r. ilustruje istotne sukcesy prowadzonej w ostatnich latach głównie przez samorządy gminne oraz Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych edukacji publicznej w tym względzie.

Jednym z decydujących czynników wpływających na decyzję o zwróceniu się po pomoc jest przekonanie, że może być ona skuteczna. Tylko 12,9% badanych uważa, że uzależnienie od alkoholu jest nieuleczalne, a 50,8% zdecydowanie odrzuca ten pogląd. Trzeba dodać, że 40,2% badanych jest zdania, że w ostatnich latach zwiększyła się skuteczność leczenia odwykowego. W 1998 r. z takim poglądem zgodziło o 15% ankietowanych mniej niż w 2002 roku (34,3%). Oznacza to istotny wzrost odsetka badanych przekonanych o poprawie efektywności terapii osób uzależnionych od alkoholu. Obraz ten coraz wyraźniej odbiega od dominującego w latach poprzednich „pesymizmu terapeutycznego”, który mógł odwodzić znaczną część potencjalnych pacjentów od decyzji podjęcia leczenia lub przynajmniej dostarczać samousprawiedliwienia dla trwania w nałogu.

Ważnym czynnikiem zgłaszalności do leczenia wydają się też być postawy społeczne wobec osób, które trud leczenia podjęły. Na pytanie o to, czy alkoholik, który przestał pić zasługuje na wiele szacunku twierdząco odpowiedziało aż 89,2% badanych, w tym 53,1% – zdecydowanie.

Podsumowanie

Realizowana w Polsce narodowa strategia rozwiązywania problemów alkoholowych oparta na wiodącej i podmiotowej roli samorządów lokalnych, współpracy instytucji pomocy profesjonalnej i organizacji pozarządowych oraz dobieraniu specyficznych metod do rozwiązywania konkretnych problemów oraz szkoleniu wybranych populacji w zakresie tych metod, obejmuje swoim zasięgiem także problemy związane z ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Problemy te oprócz ochrony zdrowia fizycznego i psychicznego oraz bezpieczeństwa i porządku publicznego wytyczają podstawowe cele Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych .

Należy podkreślić, że w opisach działań realizowanych w ramach tego programu stosunkowo rzadko posługiwano się pojęciem przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, co może mylnie sugerować, że ten aspekt problemów alkoholowych jest niedostrzegany lub niedoceniany. Wydaje się, że większość działań profilaktycznych, korekcyjnych i terapeutycznych związanych z rozwiązywaniem problemów alkoholowych odgrywa istotna rolę także w rozwiązywaniu problemów ubóstwa i wykluczenia społecznego. Istnieje wiele przykładów pokazujących w jaki sposób skuteczna profesjonalna terapia uzależnienia wspomagana samopomocową działalnością klubów abstynenckich i grup AA przyczyniła się nie tylko do uratowania życia wielu ludziom, ale i wywołała pozytywne zmiany związane z przezwyciężaniem bezrobocia i nędzy tych osób i ich rodzin.

Za szczególnie ważny należy uznać fakt, że środki finansowe samorządów lokalnych przeznaczane na finansowanie świetlic socjoterapeutycznych, punktów konsultacyjnych, ośrodków przeciwdziałania przemocy w rodzinach itd. przyczyniły się do stworzenia wielu tysięcy miejsc pracy w społecznościach lokalnych o dużym stopniu bezrobocia.

2014 PARPA - Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych -  Polityka Plików Cookie