Europejski Plan Działań Dotyczących Alkoholu był realizowany w latach 1992--1999. W wyniku jego wprowadzenia udało się rozwinąć tzw. plany krajowe w połowie spośród 33 państw, które odpowiedziały na pytania kwestionariusza dotyczącego wdrażania Planu. Z uwagi na fakt, iż szkody powodowane przez używanie alkoholu są wciąż problemem w Regionie Europejskim, zaproponowano kontynuację Planu w latach 2000-2005. Zwrócono się do Komitetu Regionalnego z prośbą o rozważenie i zaakceptowanie tej propozycji. Projekt rezolucji przedstawionej Komitetowi został dołączony do niniejszego dokumentu.

Tekst Planu Działań na okres 2000-2005 został przygotowany po konsultacji i przy wsparciu specjalistów z krajów członkowskich Regionu. Został on omówiony i zmodyfikowany przez tzw. szósty Komitet Stały Komitetu Regionalnego podczas jego trzeciej sesji w kwietniu 1999 roku. Stanowisko Komitetu Stałego przedstawiono w formie streszczenia w dalszej części niniejszego dokumentu.

Stanowisko Komitetu Stałego Komitetu Regionalnego WHO

Dodatkowym elementem komentarza zawierającego ocenę pierwszej i drugiej fazy realizacji Europejskiego Planu Działań Dotyczących Alkoholu (EAAP) oraz Planu zaproponowanego na okres 2000-2005, było wyrażenie przez Komitet Stały Komitetu Regionalnego (SCRC) podczas jego trzeciej sesji opinii na temat tego, jak Europejskie Biuro Regionalne WHO może optymalnie komunikować się z przemysłem alkoholowym oraz współpracować z Centralą WHO w kwestiach dotyczących przygotowanego projektu.

Członkowie SCRC w swojej opinii zwrócili uwagę na możliwość pojawienia się w resortach zdrowia, finansów i turystyki rozbieżności i sprzeczności w zakresie celów i priorytetów związanych ze sprawami dotyczącymi alkoholu, wzmacnianych przez działania międzyresortowe.

Zalecili również, aby do omawianego Planu Działań wprowadzić poprawki uwzględniające punkty dotyczące ogólnoeuropejskiego zakazu reklam alkoholu prezentowanych podczas imprez sportowych oraz reklam w szczególny sposób skierowanych do młodzieży. Z uwagi na silną międzynarodową konkurencję, wiele państw napotykało do tej pory na trudności we wprowadzaniu zakazu reklam, obejmującego wszystkie gałęzie przemysłu alkoholowego (zarówno krajowego, jak i zagranicznego). Za bardzo pożądane uznano więc podjęcie w tym zakresie inicjatywy obejmującej całą Europę.

Inne rekomendacje SCRC, w tym pilna potrzeba ograniczenia spożycia alkoholu na jednego mieszkańca, mają na celu uwypuklenie w trzeciej fazie realizacji Planu kwestii wypadków związanych z alkoholem oraz konieczności stosowania zróżnicowanego (np. ze względu na płeć) podejścia do problemów chorobowych związanych z piciem. Członkowie Komitetu przypomnieli na koniec o potrzebie rozsądnej współpracy z zespołami ludzi reprezentujących przemysł alkoholowy, nawet jeśli w początkowej fazie miałaby się ona ograniczać do krajów Europy Zachodniej. Uznali również za niezwykle ważne, aby informacje na temat bezpiecznego picia były formułowane tak, by ich odbiorca nie miał wątpliwości, iż pochodzą od ekspertów, a nie osób związanych z przemysłem alkoholowym.

Streszczenie

Znaczenie i rola konsumpcji alkoholu są bardzo różnorodne (np. z uwagi na uwarunkowania kulturowe). Dla wielu ludzi spożywanie napojów alkoholowych jest elementem życia towarzyskiego. Szkody jakie mogą być powodowane przez alkohol wykraczają poza sferę życia osoby pijącej, obejmując całe rodziny i różnorodne grupy społeczne w populacji. Picie alkoholu powoduje ogółem 9% przypadków zachorowań w Regionie. Łączy się ono wyraźnie z wypadkami i przemocą, jest odpowiedzialne za znaczne skrócenie oczekiwanej długości życia w krajach byłego Związku Radzieckiego. Ograniczenie szkód powodowanych przez alkohol jest jednym z najważniejszych działań na rzecz zdrowia publicznego podejmowanych przez państwa Regionu w celu poprawy jakości życia ich obywateli.
Od 1992 roku, Europejski Plan Działań Dotyczących Alkoholu dał podstawę dla rozwoju, wdrożenia polityki i programów alkoholowych w państwach członkowskich Regionu Europejskiego. Jego celem w latach 2000-2005 jest zapobieganie i redukcja szkód powodowanych przez picie alkoholu w krajach Regionu Europejskiego.

Cele ogólne Planu to:

• Zwiększenie świadomości społecznej, zapewnienie edukacji oraz budowanie wsparcia dla działań na rzecz zdrowia publicznego, mających na celu zapobieganie szkodom powodowanym przez alkohol.
• Ograniczenie ryzyka występowania problemów związanych z alkoholem pojawiających się w domu, miejscu pracy, społeczności lokalnej czy środowisku osób pijących.
• Zmniejszenie skali i natężenia szkód związanych z alkoholem, takich jak zgony, wypadki i przemoc, przemoc wobec dzieci, zaniedbania i konflikty rodzinne.
• Zapewnienie dostępnego i efektywnego leczenia osobom pijącym alkohol w sposób niebezpieczny i szkodliwy oraz ludziom uzależnionym od alkoholu.
• Zapewnienie dzieciom, młodzieży i abstynentom większej ochrony przed presją zewnętrzną skierowaną na picie.

Fundamenty dla realizacji Europejskiego Planu Działań Dotyczących Alkoholu (EAAP) w latach 2000-2005 tworzy dziesięć strategii zawartych w Europejskiej Deklaracji Dotyczącej Alkoholu. Plan Działań określa jakie cele powinny być osiągnięte (efekty) oraz jak mogą one zostać zrealizowane (metody działania). Każde państwo członkowskie jest zachęcane do wprowadzania w życie działań najskuteczniej zmniejszających szkody powodowane przez alkohol na jego terenie.
Europejskie Biuro Regionalne WHO będzie aktywnie wspomagać Plan Działań w pięciu kluczowych obszarach:

1. Wspieranie systemu ochrony zdrowia oraz formułowanie polityki dotyczącej alkoholu i zachowań szkodzących zdrowiu.
2. Dostarczanie informacji o sytuacji zdrowotnej społeczeństw poprzez prowadzenie systematycznego monitoringu zjawisk związanych z alkoholem oraz współpraca z głównymi partnerami Biura, takimi jak Komisja Europejska.
3. Wspieranie państw członkowskich Regionu w rozwijaniu efektywnej polityki wobec alkoholu, z wykorzystaniem ich bazy badawczej i naukowej.
4. Zapewnienie metod i procedur opartych na doświadczeniach oraz wskazówek dotyczących wprowadzania w życie założeń polityki wobec alkoholu.
5. Zapewnienie kierownictwa, wsparcia technicznego oraz koordynacji działań prowadzonych przez sieć współpracowników Biura w Europie.

 

Potrzeba działań w Europie

Wprowadzenie

1. Napoje alkoholowe są spożywane w większości krajów Europy. Znaczenie picia alkoholu zmienia się w zależności od kontekstu kulturowego: od społeczeństw, gdzie tradycyjnym modelem jest konsumpcja okazjonalna, rytualna, związana ze świętowaniem, do takich, gdzie napoje alkoholowe stanowią część diety.
2. Konsumpcja alkoholu ma istotny wpływ na zdrowie fizyczne, psychiczne oraz społeczne jednostek, rodzin i społeczności w Regionie. Jej bezpośrednie i pośrednie efekty są rozproszone i kosztowne, nie dotyczą wyłącznie łatwej do zidentyfikowania mniejszości osób pijących szkodliwie, ale wpływają na całą populację. We wszystkich kulturach, w których alkohol jest łatwo dostępny, rozwijana jest, zarówno formalnie, jak i nieformalnie, polityka mająca na celu zmniejszenie problemów i szkód związanych z alkoholem, ponoszonych przez jednostki i całe społeczeństwo.
3. Picie alkoholu może wywierać pewien pozytywny wpływ na niektóre osoby. Większość dowodów naukowych dotyczących tego wpływu pochodzi z krajów uprzemysłowionych i kultur, gdzie konsumpcja alkoholu jest powszechnie akceptowana. Wszelkie możliwe korzyści ze spożywania alkoholu powinny być jednak rozważane w szerszym kontekście społeczno- -kulturowym i nie mogą być uogólniane na te kultury i społeczeństwa, w których picie nie jest akceptowane, a abstynencja stanowi normę.

Zdrowie, społeczeństwo i alkohol

1. Alkohol może wpływać niekorzystnie na liczne aspekty życia osób pijących, w tym na ich zdrowie, szczęście, życie rodzinne, przyjaźń, pracę, naukę, możliwości w zakresie zatrudnienia i finanse. Alkohol jest substancją psychoaktywną, jego konsumpcja może doprowadzić do wielu niebezpiecznych skutków (w tym uzależnienia), które przyczyniają się do zwiększenia ryzyka zachorowalności i umieralności. Picie alkoholu wiąże się ze wzrostem ryzyka występowania wypadków, m.in. drogowych, przemocy wymierzonej zarówno przeciwko sobie, jak i innym, samobójstw, przemocy w rodzinie, przestępstw z użyciem przemocy, zaangażowania w zachowania kryminalne oraz padania ofiarą przestępstw, w tym napadów rabunkowych i gwałtów.
2. Produkty alkoholowe są odpowiedzialne za około 9% przypadków zachorowań w państwach Regionu Europejskiego. Szkody powodowane przez alkohol są szczególnie wysokie w jego wschodniej części. Alkohol jest w znacznym stopniu odpowiedzialny za spadek w latach 90. oczekiwanej długości życia. Około 40% do 60% wszystkich zgonów w Regionie Europejskim spowodowanych zamierzonymi lub nieumyślnymi uszkodzeniami ciała, przypisywanych jest konsumpcji alkoholu. Spożywanie alkoholu i szkody z nim związane, takie jak pijaństwo, zabawy pijackie i problemy społeczne związane z alkoholem, są powszechne wśród nieletnich i młodzieży, zwłaszcza w krajach Europy Zachodniej.
3. Koszty ekonomiczne następstw picia alkoholu znacząco obciążają jednostki, rodziny i społeczności. Składają się na nie koszty medyczne, koszty wynikające ze zmniejszenia produktywności z powodu wzrostu zachorowalności, koszty spowodowane pożarami i stratami materialnymi, spadkiem dochodów oraz ekonomiczne następstwa przedwczesnej umieralności. Koszty związane z używaniem alkoholu ponoszone przez społeczeństwo, ocenia się na 2-5% produktu krajowego brutto (PKB). Trzeba również wspomnieć o znaczących stratach ekonomicznych spowodowanych brakiem możliwości ściągnięcia podatków od przemycanych produktów alkoholowych. Problem ten jest szczególnie rozpowszechniony we wschodniej części Regionu Europejskiego, a więc na obszarze charakteryzującym się deficytem środków finansowych znajdujących się w dyspozycji poszczególnych rządów. Pomiędzy krajami Unii Europejskiej istnieją znaczące różnice w zakresie wysokości podatków i przepisów dotyczących akcyzy na produkty alkoholowe. Propozycja Komisji Europejskiej dotycząca ujednolicenia podatków spowodowała przyjęcie minimalnych stawek akcyz na produkty alkoholowe. Ograniczyło to możliwości stosowania polityki cenowej i fiskalnej jako efektywnej strategii działań wobec alkoholu i może wywołać ograniczenie wpływów z podatków.
4. Na podstawie badań mechanizmów biologicznych stwierdzono, że spożywanie alkoholu może zmniejszyć ryzyko choroby wieńcowej serca oraz zawału. Korzystne efekty umiarkowanego picia obserwuje się szczególnie wśród mężczyzn w średnim wieku. Zmniejszenie ryzyka choroby wieńcowej występuje przy spożyciu jednej porcji standardowej alkoholu co drugi dzień. Efekt ten obserwuje się również w mniejszym stopniu u osób spożywających jedną do dwóch porcji standardowych dziennie.

Polityka wobec alkoholu jako reakcja na problemy alkoholowe w Europie

Działania polityki wobec alkoholu jako odpowiedź na istniejącą sytuację (Ewaluacja Europejskiego Planu Działań Dotyczących Alkoholu)

1. Celem Europejskiego Planu Działań Dotyczących Alkoholu realizowanego w latach 1992-1999 było pomaganie krajom członkowskim w istotnym ograniczeniu szkodliwej dla zdrowia konsumpcji alkoholu w populacji. Cel ten miał zostać osiągnięty przez zmniejszenie spożycia alkoholu oraz zapewnienie środków pozwalających na eliminowanie zachowań wysokiego ryzyka. Plan Działań w kluczowych obszarach, takich jak polityka społeczna, promocja zdrowia, podstawowa opieka medyczna, systemy wsparcia i współpraca międzynarodowa z siecią wspierającą WHO, został sformułowany tak, by mógł być wprowadzony w każdym państwie członkowskim Regionu.
2. W 1995 roku podczas europejskiej konferencji pt: „Zdrowie, społeczeństwo i alkohol” zorganizowanej w Paryżu, przyjęto Europejską Deklarację w Sprawie Alkoholu. Deklaracja ta daje poszczególnym krajom podstawy etyczne i cele do rozwijania programów rozwiązywania problemów alkoholowych. Została ona przyjęta przez wszystkie państwa członkowskie Europejskiego Regionu WHO.
3. Europejskie Biuro Regionalne WHO, opierając się na dobrze udokumentowanych badaniach, poparło wprowadzenie skutecznej polityki alkoholowej, obejmującej strategie dotyczące zdrowia, społeczeństwa i polityki fiskalnej. Efektywne wprowadzanie tej polityki w Regionie, zwłaszcza w jego wschodniej części, wymaga silnego i konsekwentnego zaangażowania politycznego państw członkowskich.
4. Oceny realizacji Europejskiego Planu Działań Dotyczących Alkoholu w latach 1992-1998, opartej na danych pochodzących z 33 krajów Regionu WHO dokonało pod koniec 1998 roku.
   Główne tezy zawarte we wspomnianej ocenie zostały zebrane poniżej:
   • W ponad połowie państw sformułowano krajowe plany działań dotyczących alkoholu oraz powołano do życia podmioty odpowiedzialne za ich koordynację.
   • Znaczące działania legislacyjne, zainicjowane w niektórych krajach obejmowały wprowadzenie bardziej rygorystycznych zasad handlu alkoholem, podniesienie podatków (zamierzone jako działanie zapobiegawcze) oraz wprowadzenie surowszych przepisów dotyczących prowadzenia pojazdów przez kierowców znajdujących się pod wpływem alkoholu.
   • Zanotowane w niektórych krajach zmniejszenie podatków od napojów alkoholowych, spowodowane chęcią ujednolicenia systemu podatkowego w państwach Unii Europejskiej, zostało uznane za działanie zwiększające ryzyko powstawania szkód związanych z alkoholem.
   • Uznano, że przemysł alkoholowy oraz służba zdrowia odgrywają niewystarczającą rolę w zapobieganiu problemom związanym z alkoholem. Dostrzeżono wyraźny wzrost natężenia działań marketingowych prowadzonych przez przemysł alkoholowy i uznano go za główną przeszkodę we wprowadzaniu Europejskiego Planu Działań Dotyczących Alkoholu.
   • Stwierdzono, że głównymi grupami, do których kierowano odpowiednie programy, byli ludzie młodzi i osoby prowadzące pojazdy pod wpływem alkoholu. Wskazano na podstawową opiekę medyczną i szpitalnictwo jako na kluczowe sektory wspierające proces identyfikacji i leczenia osób z problemami alkoholowymi.
   • Spośród krajów, które udostępniły dane w okresie ewaluacji, w jedenastu zanotowano zmniejszenie konsumpcji alkoholu na jednego mieszkańca, trzy (Włochy, Polska, Hiszpania) osiągnęły docelowy 25% poziom redukcji spożycia. Jednocześnie w jedenastu krajach zaobserwowano wzrost spożycia alkoholu od 1992 roku.
5. Obecnie trudno jednoznacznie określić wpływ Europejskiego Planu Działań Dotyczących Alkoholu, głównie ze względu na krótki okres jego realizacji. Badania spożycia alkoholu i wskaźników szkód związanych z piciem napojów alkoholowych sugerują pewne zmiany w tym zakresie w latach 1985-1995. W zachodniej części Regionu nastąpiło zmniejszenie liczby wypadków związanych z alkoholem. Największy (31%) zanotowano w krajach nordyckich. Jednocześnie państwa środkowej i wschodniej Europy zaobserwowały wyraźny wzrost liczby wypadków o 32%.

Wskaźniki szkód powodowanych przez picie alkoholu, takich jak śmierć z powodu urazów zewnętrznych i zatruć, samobójstwa i samouszkodzenia ciała wyraźnie zmalały w państwach Unii Europejskiej oraz w krajach nordyckich, jednak wzrosły w krajach dawnego Związku Radzieckiego – o 38%. Liczba przypadków chronicznej niewydolności wątroby i śmierci z powodu marskości wątroby zmalała w państwach Unii Europejskiej o 7%, natomiast wzrosła we wszystkich pozostałych krajach, w szczególności we wschodniej części Regionu.

Perspektywy polityki wobec alkoholu

1. Dokument Zdrowie 21, określający ogólne ramy polityki zdrowotnej dla wszystkich państw Regionu, formułuje 21 celów. W zapisie dotyczącym celu nr 12, czytamy:
   „Do roku 2015, niekorzystne efekty zdrowotne wywołane spożywaniem substancji uzależniających, takich jak tytoń, alkohol i środki psychoaktywne, powinny zostać znacząco ograniczone we wszystkich państwach członkowskich Europejskiego Regionu WHO”.
2. Celem Europejskiego Planu Działań Dotyczących Alkoholu w latach 2000-2005 jest zapobieganie i ograniczanie szkód powodowanych przez alkohol w Regionie Europejskim. Europejska Deklaracja w Sprawie Alkoholu określa dziesięć strategii tworzących fundamenty dla Planu Działań. W każdym z dziesięciu obszarów strategicznych określono oczekiwane efekty oraz najbardziej skuteczne metody działania służące ich osiągnięciu. Uzasadnienie dla wprowadzania wspomnianych strategii, udokumentowane dowody badawcze oraz przykłady sukcesów rekomendowanych działań, zostaną przedstawione w dodatkowym dokumencie. Proces wdrażania Planu powinien przebiegać w zgodzie z uwarunkowaniami kulturowymi, społecznymi, prawnymi i ekonomicznymi każdego z państw członkowskich Regionu i uwzględniać różnice wynikające z płci, wieku i pochodzenia etnicznego jego obywateli.

Działania skutecznie ograniczające szkody

1. Europejska Deklaracja w Sprawie Alkoholu ustanawia pięć zasad etycznych i dziesięć strategii dotyczących działań wobec alkoholu. Plan Działań określa cele (efekty) oraz metody ich realizacji dla każdej z tych strategii. Każde państwo członkowskie będzie musiało dokonać analizy natury problemów związanych z alkoholem dotyczących jego obywateli oraz określić, które z wymienionych metod mogą być najbardziej efektywne w jego przypadku. Nie ma jednego modelu, który mógłby być zastosowany w całym Regionie. Najważniejsze, aby państwa członkowskie użyły środków, które najwyraźniej obniżą występujące w nich szkody spowodowane piciem alkoholu.
2. Cele ogólne to:
   • Zwiększenie świadomości społecznej, zapewnienie edukacji oraz budowanie wsparcia dla działań na rzecz zdrowia publicznego, mających na celu zapobieganie szkodom powodowanym przez alkohol.
   • Ograniczenie ryzyka występowania problemów związanych z alkoholem pojawiających się w domu, miejscu pracy, społeczności lokalnej czy środowisku osób pijących.
   • Zmniejszenie skali i natężenia szkód związanych z alkoholem, takich jak zgony, wypadki i przemoc, przemoc wobec dzieci, zaniedbania i konflikty rodzinne.
   • Zapewnienie dostępnego i efektywnego leczenia osobom pijącym alkohol w sposób niebezpieczny i szkodliwy oraz ludziom uzależnionym od alkoholu.
   • Zapewnienie dzieciom, młodzieży i abstynentom większej ochrony przed presją zewnętrzną skierowaną na picie.

Informacja i edukacja

Cele:
Do roku 2005 wszystkie kraje Regionu Europejskiego powinny:

• Zwiększyć społeczną świadomość szkód powodowanych przez alkohol oraz konsekwencji zdrowotnych i finansowych picia napojów alkoholowych dla jednostek, rodzin i społeczności.
• Zbudować system wsparcia dla polityki zdrowia publicznego, zgodnej z Europejskim Planem Działań Dotyczących Alkoholu.
• Zapewnić dzieciom i młodzieży realne możliwości dokonywania zdrowych wyborów życiowych oraz zaufać w ich zdolność przeciwstawienia się presji zewnętrznej skierowanej na picie.

Działania:
Działania rekomendowane dla osiągnięcia wymienionych celów to:

• Dostarczanie poprzez edukację publiczną i środki masowego przekazu informacji o szkodach powodowanych przez alkohol, dotyczących zdrowia oraz dobrobytu jednostek, rodzin i społeczności.
• Uruchamianie w środkach masowego przekazu kampanii promujących publiczne wsparcie dla nowych lub już istniejących strategii ograniczania szkód powodowanych przez alkohol.
• Zapewnianie wszystkim młodym ludziom okazji do zdobywania wiedzy i umiejętności w ramach zintegrowanego, całościowego programu edukacji zdrowotnej, ukierunkowanego w szczególności na rozwój bezpiecznego i zdrowego środowiska społecznego i fizycznego.
• Dołożenie starań, by edukacja na temat problemów alkoholowych, prowadzona od okresu przedszkolnego poprzez szkołę, stanowiła integralny element funkcjonowania szkoły promującej zdrowie oraz lokalnych koalicji profilaktycznych.

Środowiska prywatne, publiczne i miejsca pracy

Cele:
Do roku 2005 wszystkie kraje Regionu Europejskiego powinny:

• Zredukować występowanie w miejscach publicznych problemów dotyczących alkoholu, zwłaszcza tych, które pojawiają się w kontekście spędzania wolnego czasu oraz imprez sportowych.
• Ograniczyć ryzyko szkód związanych z alkoholem występujących w rodzinach i zapewnić dzieciom bezpieczne środowisko domowe.
• Ograniczyć szkody powodowane przez alkohol w miejscach pracy, ze szczególnym uwzględnieniem wypadków i przypadków przemocy.

Działania:
Działania rekomendowane dla osiągnięcia wymienionych celów to:

• Kontrola dostępności alkoholu podczas większych wydarzeń publicznych, przy okazji których pojawiają się szkody związane z alkoholem.
• Wprowadzenie zakazu obecności alkoholu w miejscach, gdzie osoby nieletnie spędzają czas wolny, a także zapewnienie w nich szerokiej oferty produktów żywnościowych i napojów bezalkoholowych.
• Dołożenie starań, aby zwiększyła się dostępność i zakres programów profilaktycznych i leczniczych opartych na rodzinie.
• Promowanie, zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym, odpowiedniej polityki wobec alkoholu w miejscu pracy, opartej na edukacji, zapobieganiu, wczesnej identyfikacji, leczeniu – zintegrowanej w ramach programów promocji zdrowia w miejscach pracy.

Problem nietrzeźwych kierowców

Cele:
Do roku 2005 wszystkie kraje Regionu Europejskiego powinny:

• Dążyć do znacznego ograniczenia liczby wypadków związanych z alkoholem oraz zgonów i obrażeń będących rezultatami prowadzenia pojazdów po spożyciu alkoholu.

Działania:
Działania rekomendowane dla osiągnięcia tego celu to:

• Zapewnienie wysokiego poziomu egzekwowania aktualnych rozwiązań prawnych dotyczących kierowania pojazdem w stanie nietrzeźwym.
• Promowanie bardzo czułych testów oddechowych.
• Analiza aktualnie obowiązujących limitów zawartości alkoholu we krwi i rozważenie możliwości wprowadzenia uregulowań prawnych przyjmujących limit w wysokości 0,5 ‰ lub niższy, zaś dla kierowców początkujących i zawodowych limitu na poziomie 0 ‰.
• Wspieranie inicjatyw służących zapewnianiu kierowcom, którzy pili alkohol alternatywnych środków transportu.
• Rozważenie możliwości obowiązkowych szkoleń dla kierowców oraz programów leczenia dla osób bardzo często prowadzących pojazdy po spożyciu alkoholu.

Dostępność produktów alkoholowych

Cele:
Do roku 2005 wszystkie kraje Regionu Europejskiego powinny:

• Wprowadzić politykę podatkową, która przyczyni się do ograniczenia szkód powodowanych przez alkohol.
• Ograniczyć poziom spożycia alkoholu wśród nieletnich, zwłaszcza osób najmłodszych.

Działania:
Działania rekomendowane dla osiągnięcia wymienionych celów to:

• Rozwijanie polityki podatkowej, zapewniającej wysokie rzeczywiste ceny alkoholu, wprowadzenie opodatkowania opartego na kryterium zawartości alkoholu w danym napoju (np. wyższe podatki na napoje alkoholowe z wyższą zawartością alkoholu) oraz niskich cen na napoje bezalkoholowe.
• Wykorzystywanie podatków pochodzących ze sprzedaży alkoholu do finansowania działań służących kontroli jego spożycia, w tym edukacji zdrowotnej i badań dotyczących polityki alkoholowej oraz do wspierania służby zdrowia zarówno na szczeblu lokalnym, jak i krajowym.
• Kontrolowanie dostępności alkoholu poprzez ograniczanie lub nadzorowanie liczby punktów sprzedaży napojów alkoholowych, poprzez wprowadzanie koncesji i limitowanie ich liczby oraz ograniczanie czasu sprzedaży.
• Wywieranie wpływu na rozmiary zjawiska picia alkoholu przez nieletnich, poprzez ustalenie dolnej granicy wieku zakupu napojów alkoholowych na poziomie 18 lub więcej lat.
• Oznaczanie produktów alkoholowych (np. banderolami), w celu zwalczania zjawiska przemytu alkoholu, zapewnienia skutecznej polityki cenowej oraz realnej możliwości ściągania podatków z tytułu produkcji i sprzedaży alkoholu.

Reklama produktów alkoholowych

Cele:
Do roku 2005 wszystkie kraje Regionu Europejskiego powinny:

• Podjąć działania dotyczące ochrony dzieci i młodzieży przed reklamą alkoholu.

Działania:
Działania rekomendowane dla osiągnięcia tego celu to:

• Konsekwentne sprowadzanie reklamy do informacji o produkcie oraz ograniczenie jej do mediów drukowanych przeznaczonych dla dorosłych.
• Wprowadzanie tam, gdzie reklama jest dozwolona, reguł uniemożliwiających pojawianie się w niej treści gloryfikujących efekty działania alkoholu oraz używanie młodzieży w reklamach alkoholu.
• Wprowadzenie kodeksu dotyczącego praktyk stosowanych w reklamie w celu zapobiegania promocji produktów alkoholowych, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży.
• Wprowadzenie zakazu sponsorowania przez przemysł alkoholowy wszelkich form spędzania wolnego czasu organizowanych dla młodzieży.
• Wprowadzenie ograniczeń w zakresie sponsorowania sportu przez przemysł alkoholowy.
• Wprowadzenie ścisłych reguł dotyczących imprez promujących konsumpcję alkoholu, takich jak festiwale alkoholowe i zawody w piciu piwa.

Lecznictwo

Cele:
Do roku 2005 wszystkie kraje Regionu Europejskiego powinny:

• Zapewnić dostępne i efektywne leczenie osobom (i ich rodzinom), których picie można określić jako szkodliwe lub jako nadużywanie alkoholu oraz ludziom uzależnionym od alkoholu.

Działania:
Działania rekomendowane dla osiągnięcia tego celu to:

• Stworzenie całościowego, dostępnego, efektywnego i elastycznego systemu leczenia odpowiadającego istniejącym, oszacowanym potrzebom w tym zakresie.
• Zapewnienie skoordynowanego podejścia do problemu, obejmującego służby publiczne, sądownictwo, grupy samopomocy, a także służbę zdrowia.
• Zapewnienie efektywnego i wystarczająco elastycznego systemu leczenia, dostosowanego do istniejącej wiedzy naukowej i technik terapeutycznych.
• Zapewnienie leczenia obejmującego szeroki zbiór problemów, oferującego usługi w zakresie detoksykacji, możliwość wyceny kosztów, konstruowania zindywidualizowanego programu leczenia, zapobiegania nawrotom i opieki „after-care”.
• Zapewnienie personelowi podstawowej opieki medycznej szkoleń w zakresie wczesnego diagnozowania i prowadzenia szybkiej interwencji w przypadkach ryzykownego i szkodliwego spożywania alkoholu przez pacjentów.
• Przeznaczenie odpowiednich środków finansowych oraz budowanie strategii służących zapewnieniu szerokiej dostępności w zakresie interwencji opartej na podstawowej opiece medycznej.
• Zapewnienie osobom chronicznie uzależnionym biorącym udział w programie terapeutycznym, długoterminowego leczenia, alternatywnego w stosunku do obowiązkowego (sądowego).

Odpowiedzialność przemysłu alkoholowego oraz sektora gastronomicznego

Cele:
Do roku 2005 wszystkie kraje Regionu Europejskiego powinny zapewnić:

• Ograniczenie problemów związanych z alkoholem w środowisku osób pijących.
• Zmniejszenie liczby aktów przemocy popełnianych przez osoby nietrzeźwe oraz wypadków drogowych związanych z alkoholem.
• Wprowadzenie odpowiednich środków ograniczających dostęp młodzieży do alkoholu.

Działania:
Działania rekomendowane dla osiągnięcia tych celów to:

• Określenie czynników mających wpływ na zdrowie i wskaźników pozwalających na ocenę efektów prowadzonej polityki społeczno-ekonomicznej oraz weryfikację programów zdrowotnych realizowanych przez przemysł alkoholowy.
• Rozważenie możliwości egzekwowania prawa wobec osób reklamujących napoje alkoholowe w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami.
• Sformułowanie przepisów określających zawartość alkoholu w napojach oraz zasad pakowania i sprzedaży produktów alkoholowych, w celu zapewnienia standardów bezpieczeństwa, wprowadzenie zakazu zamieszczania fałszywych informacji o produkcie oraz obowiązku dołączania do niego etykiet zawierających odpowiednie ostrzeżenia.
• Kształtowanie świadomości indywidualnej oraz odpowiedzialności prawnej wśród sprzedawców poprzez zapewnienie im specjalnych programów szkoleniowych.
• Stworzenie mechanizmów legislacyjnych pozwalających na karanie osób sprzedających alkohol w sposób nieodpowiedzialny, poprzez stosowanie takich środków, jak: grzywny lub cofnięcie koncesji.
• Popieranie produkcji wysokiej jakości napojów alkoholowych o niskiej zawartości alkoholu, prowadzonej przy zastosowaniu najlepszych technologii.
• Zapewnienie konsekwentnego przestrzegania prawa dotyczącego koncesjonowania i konsumpcji alkoholu, wprowadzenie obowiązkowych szkoleń oraz reguł zakazujących nieodpowiedzialnych praktyk handlowych w środowisku osób pijących.

Zdolność społeczeństwa do reagowania na szkody związane z alkoholem

Cele:
Do roku 2005 wszystkie kraje Regionu Europejskiego powinny:

• Zwiększyć liczbę przedsięwzięć społecznych, mających na celu zmniejszenie liczby problemów związanych z alkoholem, występujących w społecznościach lokalnych (np. wypadków drogowych, sprzedaży alkoholu nieletnim), przez wprowadzanie zasad odpowiedzialnej sprzedaży alkoholu oraz wzmocnienie systemu egzekwowania lokalnego prawa.
• Działać na rzecz zwiększenia świadomości i poziomu kompetencji wszystkich sektorów rządowych, mających wpływ na prowadzenie efektywnej polityki wobec alkoholu.

Działania:
Działania rekomendowane dla osiągnięcia wymienionych celów to:

• Zapewnienie edukacji i szkoleń w zakresie polityki wobec alkoholu pracownikom oświaty, pomocy społecznej i wymiaru sprawiedliwości, w celu zapewnienia interdyscyplinarnego podejścia do problemu.
• Wspieranie programów mobilizujących społeczności do podejmowania działań, służących zapobieganiu problemom alkoholowym.
• Sformułowanie co najmniej jednego lokalnego projektu zapobiegania problemom alkoholowym.
• Zapewnienie warunków do rozwoju i wdrażania we wszystkich miastach projektu WHO Zdrowe Miasta.

Organizacje pozarządowe

Cele:
Do roku 2005 wszystkie kraje Regionu Europejskiego powinny:

• Wspomagać organizacje pozarządowe i ruchy samopomocowe, promujące inicjatywy służące zapobieganiu lub ograniczaniu szkód powodowanych przez alkohol.

Działania:
Działania rekomendowane dla osiągnięcia tego celu to:

• Wspieranie organizacji pozarządowych posiadających doświadczenie i umiejętności w pozyskiwaniu wsparcia dla polityki ograniczania szkód, powodowanych przez alkohol na szczeblu krajowym i międzynarodowym.
• Wspieranie podmiotów pełniących specyficzną rolę w procesie ograniczania szkód powodowanych przez alkohol, takich jak związki zawodowe służby zdrowia oraz przedstawiciele organizacji społecznych i konsumenckich.
• Wspieranie organizacji pozarządowych spełniających specyficzną rolę w informowaniu i aktywizowaniu społeczeństwa w zakresie problemów związanych z alkoholem, wywierających wpływ na zmianę polityki wobec alkoholu i jej wdrażanie, a także ujawniających szkodliwe działania przemysłu alkoholowego.

Formułowanie, wprowadzanie i monitorowanie polityki wobec alkoholu

Cele:
Do roku 2005 wszystkie kraje Regionu Europejskiego powinny posiadać:

• Całościową politykę działań dotyczących alkoholu.
• System gromadzenia danych na temat spożycia alkoholu, monitorowania i ewaluacji szkód powodowanych przez alkohol oraz wdrażania polityki wobec alkoholu.

Działania:
Działania rekomendowane dla osiągnięcia wymienionych celów to:

• Formułowanie i wdrażanie w każdym z państw członkowskich Regionu tzw. programów krajowych, zawierających plan działania oraz wyraźnie wyznaczone cele.
• Powołanie instytucji koordynującej program krajowy i zapewnienie odpowiednich funduszy na jej działalność oraz opracowanie szczegółowego harmonogramu gwarantującego wdrażanie i monitorowanie krajowego planu działania.
• Określenie zasad monitorowania poziomu spożycia alkoholu, wskaźników szkód powodowanych przez alkohol oraz oceny polityki kontroli rynku alkoholowego (proces ten może wymagać rozwinięcia odpowiednich, wystandaryzowanych narzędzi badawczych).

 

Rola Europejskiego Biura Regionalnego WHO

Dokument Zdrowie 21. Zdrowie dla wszystkich w XXI wieku przedstawia zweryfikowane standardy polityki zdrowotnej dla państw Europejskiego Regionu WHO. Głównym zadaniem Biura jest praca na rzecz poprawy zdrowia społeczeństw. Jest ono szczególnie predysponowane do ścisłej współpracy w tej dziedzinie na forum międzynarodowym i w poszczególnych krajach. Dokument Zdrowie 21 określa rolę Biura Regionalnego w aktywnym wspieraniu procesu wdrażania Europejskiego Planu Działań Dotyczących Alkoholu w pięciu kluczowych obszarach:

• Spełniając rolę „sumienia zdrowotnego” Regionu, Biuro Regionalne będzie bronić prawa do zdrowia jako podstawowego prawa człowieka, identyfikować i koncentrować uwagę na pojawiających się problemach zdrowotnych oraz zachowaniach przynoszących zdrowiu korzyści lub szkody.
• Spełniając rolę centrum informacyjnego, Biuro będzie gromadzić i przechowywać dane na temat zdrowia w Regionie. Będzie promować rozwój badań i innych systemów informacji zdrowotnej, zbierających dane i tworzących raporty dla państw członkowskich w zgodzie z istniejącymi standardami oraz potrzebami użytkownika. W działaniach tych, Biuro Regionalne będzie starać się optymalizować swoją współpracę z centralą WHO i jej głównymi partnerami w Regionie, szczególnie Komisją Europejską, OECD i agendami ONZ.
• Analizując i promując Europejski Plan Działań Dotyczących Alkoholu, Biuro zapewni kierownictwo i wsparcie we wdrażaniu polityki alkoholowej poszczególnym państwom członkowskim Regionu (szczególnie krajom Europy Wschodniej). Będzie promować efektywną politykę wobec alkoholu poprzez organizowanie spotkań, publikacje oraz działania swoich przedstawicieli i partnerów.
• Zapewniając procedury oparte na doświadczeniu i udzielając wskazówek dotyczących wdrażania polityki alkoholowej, Biuro Regionalne będzie wskazywać nowatorskie podejście i nowoczesne metody ograniczania szkód powodowanych przez alkohol. Służyć temu będzie monitorowanie wyników badań międzynarodowych, analiza doświadczeń państw członkowskich Regionu oraz promocja badań specjalistycznych w krajach, w których dotąd nie były one prowadzone.
• Będąc katalizatorem działań, Biuro Regionalne zapewni wsparcie techniczne i kierownictwo w przedsięwzięciach służących eliminowaniu zjawisk stanowiących zagrożenie dla zdrowia publicznego. Będzie także koordynować działania podejmowane wraz ze swoimi partnerami na terenie Europy.

Wnioski

Ograniczenie szkód powodowanych przez alkohol należy do największych wyzwań w sferze zdrowia publicznego stojących przed Europejskim Biurem Regionalnym WHO. Dziś wiadomo jak odpowiedzieć na owo wyzwanie. Obecnie istotne jest wykorzystanie woli politycznej, zmobilizowanie społeczeństwa i podjęcie pracy w ramach systematycznych programów realizowanych w każdym z państw członkowskich. Europejski Plan Działań Dotyczących Alkoholu tworzy ogólnoeuropejski ruch działający na rzecz ograniczania szkód powodowanych przez alkohol oraz promujący zdrowie i dobrobyt w Regionie przez formułowanie skutecznych planów działania.

Aneks

Światowa Organizacja Zdrowia
Europejskie Biuro Regionalne,
Kopenhaga,
Komitet Regionalny dla Europy

Projekt Rezolucji
Europejski Plan Działań Dotyczących Alkoholu – faza trzecia

Komitet Regionalny:

• powołując się na zasady polityki zdrowotnej opracowane dla Regionu Europejskiego na XXI wiek, sformułowane w 1998 roku (rezolucja EUR/RC48/R5), a zwłaszcza na cel 12, dotyczący ograniczania szkód powodowanych przez alkohol,
• powołując się na rezolucję EUR/RC42/R8, zatwierdzającą pierwszą i drugą fazę Europejskiego Planu Działań Dotyczących Alkoholu oraz Europejską Deklarację w Sprawie Alkoholu przyjętą przez europejską konferencję pt. „Zdrowie, społeczeństwo i alkohol” w Paryżu w dniach 12-14 grudnia 1995 roku,
• po rozważeniu dokumentu EUR/RC49/9, zawierającego propozycje dotyczące trzeciej fazy realizacji Europejskiego Planu Działań Dotyczących Alkoholu:

1. Aprobuje dokument prezentujący trzecią fazę Europejskiego Planu Działań Dotyczących Alkoholu jako określający kierunki działania państw członkowskich Regionu.
2. Zaleca państwom członkowskim:
   1. sformułowanie lub przeformułowanie Narodowych Programów Polityki Wobec Alkoholu tak, by były one zgodne z ustaleniami Europejskiej Deklaracji w Sprawie Alkoholu oraz stworzenie programów będących w zgodzie z kierunkiem, celami i metodami działania wynikającymi z założeń trzeciej fazy Europejskiego Planu Działań,
   2. analizę znaczenia działań międzysektorowych oraz określenie roli, jaką w realizacji Planu mogą odegrać lokalne systemy opieki zdrowotnej,
      c) wspieranie działań służących osiągnięciu założeń określonych w Planie, poprzez organizacje działające na rzecz realizacji celów ogólnospołecznych.
3. Zaleca zintegrowanym, międzyrządowym i pozarządowym organizacjom włączenie się w działania prowadzone przez rządy państw członkowskich oraz wzmacnianie wraz z Biurem Regionalnym działań mających na celu ograniczanie szkód wynikających z konsumpcji alkoholu na obszarze całego Regionu.
4. Zwraca się z prośbą do Dyrektora Regionalnego o:
   1. zapewnienie wsparcia dla Planu Działań ze strony Biura Regionalnego i sieci jego współpracowników, poprzez uruchomienie funduszy z budżetu zwyczajnego WHO oraz podejmowanie wysiłków w celu zgromadzenia większej ilości środków pochodzących z dotacji (darowizn),
   2. współpracę z państwami członkowskimi Regionu oraz innymi organizacjami i wspieranie ich w wysiłkach zmierzających do ograniczania szkód powodowanych przez konsumpcję alkoholu, a poprzez to do redukcji problemów alkoholowych w Regionie,
   3. przekazywanie co dwa lata Komitetowi Regionalnemu informacji na temat postępów we wprowadzaniu Planu Działań w formie fragmentu Raportu Dyrektora Regionalnego.