ZMIANY W KONSUMPCJI ALKOHOLU
PO OBNIŻENIU AKCYZY
NA NAPOJE SPIRYTUSOWE
RAPORT Z OGÓLNOPOLSKICH BADAŃ ANKIETOWYCH
„SUBSTANCJE PSYCHOAKTYWNE”
ZREALIZOWANYCH W 2003 R.
oprac. Janusz Sierosławski
Napoje alkoholowe należą do najpowszechniej spożywanych dóbr konsumpcyjnych. Jednocześnie jest to towar szczególnego rodzaju. Jego specyfika polega na tym, że z piciem wiązać się może wiele negatywnych konsekwencji zdrowotnych i społecznych. Wynika to z psychoaktywnej funkcji tej substancji. W każdej niemal kulturze istnieje jakaś substancja o tych właściwościach, której używanie jest powszechnie akceptowane, chociaż obwarowane licznymi ograniczeniami regulowanymi przez zespół norm. Owe normy odnoszą się do częstości jej używania, ilości przyjmowanej jednorazowo, okoliczności w jakich można po nią sięgać. Dla naszego kręgu kulturowego taką substancją jest właśnie alkohol. Jeśli używany jest w zgodzie z normami, powstanie negatywnych konsekwencji jest mniej prawdopodobne, jeśli owe normy są przekraczane prawdopodobieństwo negatywnych konsekwencji rośnie. Gotowość do przestrzegania tych norm warunkowana jest w znacznym stopniu społecznym klimatem wokół picia, ale też polityką państwa sprzyjającą konsumpcji alkoholu, bądź nastawioną na jej ograniczanie. Jednym z instrumentów prowadzenia tej polityki jest kształtowanie cen napojów alkoholowych. Ich wysokość, a także dynamika wpływa istotnie zarówno na wielkość konsumpcji alkoholu jak i jej strukturę.
Badania ankietowe, które stanowią podstawę tego raportu, zrealizowane zostały z inicjatywy Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Ich celem było określenie zmian w wielkości i strukturze spożycia napojów alkoholowych po spadku cen napojów spirytusowych w wyniku obniżenia akcyzy.
Badanie zostało zrealizowane w lecie (czerwiec - lipiec) 2003 r. na próbie losowej mieszkańców w wieku 18 lat i więcej. Zastosowano metodę wywiadów kwestionariuszowych przeprowadzanych przez ankieterów. Badanie terenowe przeprowadziła Sopocka Pracownia Badań Społecznych. W instrukcja dla ankieterów zwrócono szczególną uwagę na kwestie anonimowości badań oraz na konieczność nie ujawniania przed respondentom własnego stosunku do alkoholu - niezależnie czy jest on pozytywny, czy negatywny - ze względu na możliwość skrzywienia wyników. W referowanym badaniu zastosowano dokładnie takie same metody pomiaru spożycia jak w badaniu z 2002 r. Zadbano także o ujednolicenie czasu i warunków badania, tak aby wyniki były maksymalnie porównywalne.
Wyniki badań ankietowych służą przede wszystkim do analiz rozkładu spożycia, wzorów picia i dystrybucji konsumpcji. Dotychczasowe oszacowania wielkości spożycia na podstawie badań ankietowych poza jednym przypadkiem zawsze znacznie odbiegały od spożycia rejestrowanego w statystykach sprzedaży, podobnie jak ma to miejsce w innych krajach. Wyniki badań ankietowych osiągają zwykle 20% - 60% wielkości rejestrowanej w statystykach sprzedaży. Tak znaczne zaniżenie wielkości spożycia wynika z właściwości metody ankietowej. Wyróżnić można dwa zasadnicze źródła zniekształceń danych: jedno to błędy w relacjach badanych dotyczących ich picia wynikające z nie pamiętania faktów i okoliczności picia, a drugie to niedoreprezentowanie w próbach osób nadmiernie pijących z powodu trudności w nawiązaniu z nimi kontaktu lub świadomego zatajania rozmiarów swojego picia. To drugie źródło wydaje się szczególnie istotne w świetle zjawiska koncentracji spożycia. Wprawdzie wyniki badań ankietowych nie pozwalają na bezpośrednie oszacowanie wielkości średniego spożycia, to jednak pozwalają na śledzenie zmian w konsumpcji jeśli zadba się o porównywalność wyników.
Rozkład cech społeczno-demograficznych w próbie z 2003 r. oraz w ważonej próbie ogólnopolskiej osób w wieku 18 lat i więcej z 2002 r. zawiera tabela 1. Wprawdzie w 2002 r. badania zrealizowano na próbie 16 lat więcej, to jednak ze względu na porównywalność wyników z wynikami z 2003 r. analizy zostały przeprowadzona na próbie ograniczonej do osób w wieku 18 lat i więcej.
Zestaw zmiennych służących do opisu próby a następnie wykorzystywany do analiz w roli czynników wyjaśniających zachowania alkoholowe i postawy wobec alkoholu nie odbiega od standardu wyznaczanego przez badania społeczne.
Komentarza wymaga kilka z zastosowanych tu zmiennych. Zacznijmy od konstrukcji zmiennej – status społeczno-zawodowy. Podstawowym kryterium był tu zawód wykonywany badanego. W przypadku emerytów, rencistów i bezrobotnych decydujący był zawód wykonywany ostatnio w okresie aktywności zawodowej, w przypadku innych osób niepracujących jak np. uczniowie, studenci, kobiety zajmujące się domem brano pod uwagę zawód osoby, na której utrzymaniu był badany ze szczególnym wskazaniem na głowę rodziny. Tak skonstruowana zmienna pozwala na sklasyfikowanie wszystkich respondentów bez względu na to czy pracują, chociaż nie według dokładnie tego samego kryterium. Należy ją, zatem traktować jako przybliżony wskaźnik statusu społecznego.
Status materialny badanych mierzony był przy pomocy dwóch zmiennych. Pierwsza z nich bazuje na pytaniu o dochody w rodzinie, które następnie zostały przeliczone na dochody na osobę w rodzinie. Podobnie jak w wielu innych badaniach zmienna ta jest obarczone dużą liczbą braków danych (ok. 40%). Poziom dochodów należy do kwestii drażliwych, często ludzie, z różnych względów zresztą, niechętnie udzielają informacji na ten temat. Dlatego zastosowano także drugi wskaźnik – pytanie o ocenę, na ile osiągane dochody są wystarczające patrzące na nie z perspektywy potrzeb rodziny. Tak skonstruowany wskaźnik nie mierzy wprawdzie wprost poziomu dochodów, jednak traktowany jest jako znacznie mniej zagrażający (tylko ok. 4% braków danych) i pozwala z pewnym przybliżeniem zaklasyfikować badanych do trzech grup ze względu na kryterium dochodów.
Tabela 1. Rozkład cech społeczno-demograficznych w badanej próbie – osoby w wieku 18 lat i więcej (odsetki badanych)
|
2002 |
2003 |
Płeć |
|
|
|
47,8 |
47,7 |
|
52,2 |
52,3 |
Wiek |
|
|
|
24,2 |
23,7 |
|
18,5 |
19,1 |
|
18,7 |
19,1 |
|
21,8 |
22,2 |
|
16,8 |
16,0 |
Stan cywilny |
|
|
|
26,2 |
24,7 |
|
55,4 |
60,6 |
|
12,5 |
10,9 |
|
6,0 |
3,8 |
Wielkość miejscowości |
|
|
|
37,2 |
36,8 |
|
24,0 |
23,9 |
|
16,5 |
16,4 |
|
22,5 |
22,9 |
Wykształcenie |
|
|
|
25,2 |
25,6 |
|
27,5 |
26,9 |
|
38,3 |
37,5 |
|
9,1 |
10,0 |
Posiadanie dzieci |
|
|
|
34,3 |
31,9 |
|
65,7 |
68,1 |
Status zawodowy |
|
|
|
43,3 |
42,9 |
|
31,8 |
30,4 |
|
8,7 |
8,5 |
|
3,7 |
5,4 |
|
12,6 |
12,8 |
Stanowisko (tylko dla pracujących) |
|
|
|
53,0 |
47,3 |
|
11,6 |
11,5 |
|
35,5 |
41,2 |
Status społeczno-zawodowy |
|
|
|
13,5 |
13,9 |
|
11,1 |
9,4 |
|
35,4 |
37,8 |
|
20,8 |
15,5 |
|
9,3 |
10,1 |
|
5,7 |
5,4 |
|
4,1 |
7,9 |
Miejsce wychowania |
|
|
|
53,3 |
53,4 |
|
46,7 |
46,6 |
Dochody na osobę w rodzinie |
|
|
|
23,5 |
24,7 |
|
37,2 |
37,3 |
|
22,0 |
19,3 |
|
17,3 |
18,8 |
Ocena sytuacji materialnej |
|
|
|
30,2 |
27,7 |
|
54,5 |
57,1 |
|
15,3 |
15,2 |
W tabeli 2. przedstawiono wyniki oszacowania średniego spożycia trzech głównych typów napojów alkoholowych w przeliczeniu na 100% alkohol oraz wszystkich napojów alkoholowych ogółem. Do napojów spirytusowych w tym oszacowaniu zostały włączone wódki, koniaki, brandy itp., a także koktajle sporządzane na bazie napojów spirytusowych. Podobnie włączony został bimber. Do win, poza winem gronowym zaliczone zostały wina owocowe, szampan oraz wino domowe. Do piw wszystkie gatunki tego napoju, włącznie z piwem ciemnym, ale z pominięciem bezalkoholowego. W tabeli zawarto dane z badania zrealizowanego w 2002 r. oraz w 2003 r.
Tabela 2. Średnie roczne spożycie w litrach 100% alkoholu i struktura konsumpcji napojów alkoholowych (w odsetkach).
|
2002 |
2003 |
Napoje spirytusowe |
|
|
|
1,36 |
1,70 |
|
1,66 |
2,02 |
|
39,4% |
43,5% |
Wino |
|
|
|
0,30 |
0,34 |
|
0,37 |
0,41 |
|
8,7% |
8,7% |
Piwo |
|
|
|
1,79 |
1,87 |
|
2,15 |
2,20 |
|
51,8% |
47,8% |
Napoje alkoholowe ogółem |
|
|
|
3,34 |
3,85 |
|
4,14 |
4,65 |
Jak można wyczytać z danych zawartych w tabeli w strukturze spożycia przeważa piwo. Na drugim miejscu są napoje spirytusowe, stawkę zamyka wino. Różnica między udziałem napojów spirytusowych a udziałem piwa jest niewielka, znacznie mniejszy jest natomiast udział wina. Średnie spożycie wszystkich napojów alkoholowych ogółem, oszacowanie w badaniu, jest bardzo niskie, znacznie poniżej spożycia rejestrowanego w statystykach sprzedaży. Taki wynik nie jest zaskoczeniem. Metoda ankietowa, jak pamiętamy, zawsze daje znacznie zaniżone oszacowania.
Porównanie wyników uzyskanych w 2003 r. z wynikami z 2002 r. wskazuje na wzrost średniego spożycia napojów alkoholowych o 15%. Różnica w średnich spożycia oszacowanych w badaniach z 2002 i 2003, chociaż znaczna nie odznacza się istotnością statystyczną1. Najwyższy wzrost odnotowano w konsumpcji napojów spirytusowych – o 25%. W tym przypadku mamy do czynienie z różnicą istotną statystycznie2. Spożycie wina zwiększyło się o 13% i piwa o 4%3. Trzeba wskazać, że praktycznie tylko wzrost spożycia napojów spirytusowych ma istotne znacznie, bowiem konsumpcja wina jest tak niska, że prawie nie liczy się w strukturze spożycia, zaś wzrost spożycia piwa był tak niewielki, że graniczył ze stabilizacją.
W efekcie zmian w konsumpcji poszczególnych napojów alkoholowych zmieniła się struktura spożycia alkoholu. Jeszcze w 2002 r. blisko 52% alkoholu wypijano pod postacią piwa, a ok. 40% pod postacią napojów spirytusowych. W 2003 r. udział piwa w spożyciu spadł do niespełna 48%, a udział napojów spirytusowych wzrósł do prawie 44%. Warto zauważyć, że udział wina nie uległ zmianie i pozostaje na poziomie prawie 9%.
W tabeli 3. zestawiono dane dotyczące odsetka konsumentów poszczególnych typów napojów, ich średniego spożycia liczonego dla konsumentów alkoholu i średniego spożycia policzonego tylko dla pijących dany napój. Intencją takiego zestawienia jest pokazanie, jak popularność danego napoju mierzona odsetkiem jego konsumentów wiąże się z wielkością jego konsumpcji.
Dane z tabeli wskazują, że zmiany w wielkości spożycia poszczególnych napojów alkoholowych w różny sposób wiążą się ze zmianami w liczbie konsumentów i średnim spożyciu osób pijących dany napój. W przypadku napojów spirytusowych wzrost ich ogólnego spożycia wyraźnie wynika ze zwiększenia się średniego spożycia wśród konsumentów tych napojów. Podobnie jest w przypadku wina. Niewielki wzrost konsumpcji piwa wyjaśnić można natomiast zwiększeniem się liczby konsumentów. Średnie spożycie piwa liczone dla osób pijących ten napój pozostało na tym samym poziomie, a nawet nieznacznie spadło.
Tabela 3. Średnie spożycie poszczególnych napojów alkoholowych dla konsumentów alkoholu, odsetki konsumentów poszczególnych napojów i średnie spożycie poszczególnych napojów liczone tylko dla ich konsumentów.
|
2002 |
2003 |
Wódki |
|
|
|
1,66 |
2,02 |
|
58,6% |
59,5% |
|
2,47 |
3,02 |
Wino |
|
|
|
0,37 |
0,41 |
|
66,1% |
67,5% |
|
0,48 |
0,52 |
Piwo |
|
|
|
2,15 |
2,20 |
|
63,0% |
66,5% |
|
2,88 |
2,85 |
* Różnice istotne statystycznie na poziomie istotności p<0,05.
Prowadząc dalej analizę zobaczmy jak średnie spożycie poszczególnych napojów rozkłada się na częstość picia i spożycie jednorazowe. Te dwa wymiary są tu bowiem decydujące. Dalsze analizy poprowadzimy dla bardziej szczegółowej kategoryzacji napojów, za każdym razem ograniczając dane tylko do ich konsumentów.
Dane o średniej częstotliwości picia poszczególnych napojów oraz odsetkach osób, które piły w czasie ostatnich dwu dni przed badaniem oraz ostatnich 7 dni przed badaniem zawarto w tabeli 4. Dane o spożyciu odnotowanym przy ostatniej okazji picia danego napoju znajdują się w tabeli 5.
Tabela 4. Częstotliwość picia (konsumenci danego napoju alkoholowego)
|
Średnia liczba przypadków picia w roku |
Odsetek pijących w czasie ostatnich 2 dni |
Odsetek pijących w czasie ostatnich 7 dni |
|||
|
2002 |
2003 |
2002 |
2003 |
2002 |
2003 |
Wódka |
26* |
37* |
5,8 |
10,0 |
27,3 |
30,9 |
Bimber |
21 |
19 |
6,3 |
12,8 |
18,1 |
12,8 |
Wino |
15 |
16 |
5,1 |
5,7 |
14,4 |
12,7 |
Wino domowe |
15 |
16 |
4,1 |
5,0 |
11,6 |
11,8 |
Piwo |
75 |
79 |
37,3 |
40,9 |
65,9 |
69,0 |
* Różnice istotne statystycznie na poziomie istotności p<0,05.
Tabela 5. Wielkość konsumpcji przy jednaj okazji (odsetki wśród konsumentów danego napoju oraz średnie dla konsumentów danego napoju)
|
Wódka |
Bimber |
||
|
2002 |
2003 |
2002 |
2003 |
Poniżej 100 ml. |
28,4 |
27,5 |
24,6 |
19,6 |
100-200 ml. |
41,0 |
42,8 |
36,8 |
40,2 |
201-300 ml. |
18,8 |
17,6 |
19,8 |
22,3 |
Powyżej 300 ml. |
11,7 |
12,1 |
18,8 |
17,9 |
Średnia w ml. |
182 |
183 |
222 |
202 |
|
Wino gronowe |
Wino domowe |
||
|
2002 |
2003 |
2002 |
2003 |
Do 100 ml. |
62,7 |
63,2 |
52,9 |
53,9 |
101-300 ml. |
27,8 |
27,5 |
32,9 |
39,6 |
Powyżej 300 ml. |
9,6 |
9,3 |
14,1 |
6,4 |
Średnia w ml. |
173 |
170 |
200 |
162 |
|
Piwo |
|
|
2002 |
2003 |
Poniżej 0,5 litra |
27,2 |
27,9 |
0,5 litra |
46,0 |
43,1 |
0,51-1,0 litra |
18,1 |
21,3 |
Powyżej 1 litra |
8,6 |
7,7 |
Średnia w litrach |
0,640 |
0,633 |
Jak pokazują dane zawarte w tabelach, każdy z napojów pije się inaczej. W 2003 r. wódkę piło się średnio 37 razy do roku. Średnio przy jednej okazji wypijało się jej ok. 180 ml. Osoby pijące bimber robiły to trochę rzadziej (ok. 20 razy do roku), za to w nieco większych ilościach jednorazowo (200 ml.). W 2002 r. średnia częstotliwość picia wódki była znacznie niższa – 26 razy w ciągu roku.
Wino cechuje stosunkowo niska średnia konsumpcja jednorazowa - ok. 170 ml. i jednocześnie względnie niska częstotliwość picia – ok. 15-16 razy do roku. Nie obserwujemy tu większych zmian między 2002 i 2003 rokiem. Podobnie często, ale w trochę bardziej zróżnicowanych ilościach przy jednaj okazji pije się wino domowe (200 ml. w 2002 r. i 160 ml. w 2003 r.).
Piwo na tle innych napojów alkoholowych odznacza się względnie wysoką częstotliwością picia (75 razy w 2002 r. i 79 razy w 2003 r.) i niezbyt znacznym spożyciem jednorazowym (średnio ok. 630-640 ml.). W 2003 r. 43% konsumentów tego napoju piło go w ilościach równych jednej półlitrowej butelce czy puszce. Odsetek konsumentów przekraczających tę miarę był w 2003 r. nieznacznie wyższy do odsetka wypijających mniej niż pół litra. W 2002 r. odsetek wypijających pół litra piwa przy jednej okazji wynosił 46%, zaś odsetek przekraczających tę miarę był minimalnie niższy od odsetka wypijających mniejsze ilości.
Porównanie częstotliwości picia i spożycia jednorazowego wódki i wina wskazuje na wyraźną przewagę tego pierwszego napoju. Napoje spirytusowe pije się częściej niż wino i w większych ilościach jeśli weźmiemy pod uwagę zawartość czystego alkoholu. Średnie spożycie wódki przy jednej okazji odpowiada ok. 80-90 ml. 100% alkoholu, a wina – ok. 20 ml. Biorąc pod uwagę zawartość alkoholu możemy stwierdzić, że w nieco większych niż wino ilościach przy jednej okazji pija się piwo – ok. 30 ml. czystego alkoholu. Jednak znacznie większa częstotliwość picia piwa powoduje, że spożycie tego napoju jest większe nawet od spożycia napojów spirytusowych.
Generalnie z przedstawionych w tabelach rozkładach wyczytać można różne funkcje pełnione przez poszczególne napoje. Wino wydaje się pełnić bardziej funkcje symboliczne. Wódka pozostaje w swojej tradycyjnej roli podstawowego napoju alkoholowego, dla wielu pełni funkcje intoksykacyjne. Picie piwa ma bardziej codzienny charakter, czasem zastępuje napoje orzeźwiające.
Zmiany, jakie obserwujemy porównując wyniki badania z 2003 r. z wynikami z 2002 r., pokazują jak doszło do wzrostu średniego spożycia napojów spirytusowych. Otóż stało się tak, jak przekonują dane z tabel, za sprawą zwiększenia się częstotliwości picia. Średnie spożycie napojów spirytusowych przy jednej okazji w 2003 r. jest niemal identyczne z odnotowanym w 2002 r. Podobnie stało się w przypadku wina. Średnie spożycie przy jednej okazji pozostało na takim samym poziomie, podczas gdy trochę wzrosła częstotliwość picia. Wzrost ten jednak był bardzo niewielki, stąd średnie spożycia wina dla jego konsumentów wzrosło nieznacznie. W przypadku piwa odnotowujemy nawet lekki spadek średniego spożycia przy jednej okazji, za który odpowiedzialne jest zmniejszenie się frakcji osób wypijających powyżej jednego litra piwa jednorazowo. Wzrost częstotliwości picia piwa zrównoważył ten spadek i w efekcie średnia konsumpcja piwa liczona dla konsumentów tego napoju pozostała na niemal niezmienionym poziomie.
Na koniec warto przyjrzeć się zmianom częstości picia i wielkości spożycia przy jednej okazji napojów alkoholowych nienotowanych w statystykach produkcji i sprzedaży napojów alkoholowych, czyli wina domowego i bimbru. Częstość picia tego pierwszego napoju trochę wzrosła, podczas gdy spożycie jednorazowe dość znacznie spadło. W przypadku bimbru obserwujemy inną tendencję – spadek zarówno częstości picia jak i wielkości spożycia przy jednej okazji. Trzeba jednak zauważyć, że spożycie bimbru jest niewielkie, a jego udział w ogólnym spożyciu alkoholu jest marginalny. W sumie można przyjąć, że nastąpił spadek spożycia napojów produkowanych domowym sposobem.
Podsumowując dotychczasowe analizy można stwierdzić, że wzrost średniego spożycia napojów spirytusowych dokonał się przede wszystkim za sprawą zwiększenia się częstotliwości picia. Na wzrost średniego spożycia wina złożyły się niewielkie zwiększenie się liczby konsumentów oraz nieznaczny wzrost częstotliwości picia. Niewielki wzrost konsumpcji piwa wiązać należy ze zwiększeniem się liczby konsumentów oraz zwiększeniem się częstości picia.
Średnia konsumpcja alkoholu szacowana na wstępie tej części raportu kryje bardzo silne zróżnicowania widoczne, gdy spojrzymy na cały rozkład. Na jej podstawie nie dowiemy się ile pije przeciętny mieszkaniec naszego kraju. W tabeli 6. zawarto odsetki badanych przyporządkowane do poszczególnych poziomów konsumpcji.
Tabela 6. Konsumenci napojów alkoholowych wg poziomu rocznego spożycia w przeliczeniu na 100% alkoholu (odsetki badanych)
|
Odsetki pijących napoje alkoholowe w ilościach rocznie: |
|||
|
Wśród ogółu badanych** |
Wśród konsumentów** |
||
|
2002 |
2003 |
2002 |
2003 |
Abstynenci* |
18,8 |
17,2 |
X |
X |
Do 1,2 l. |
39,1 |
36,9 |
48,1 |
44,6 |
Pow. 1,2 do 6,0 l. |
26,9 |
25,8 |
33,1 |
31,3 |
Pow. 6,0 do 12,0 l. |
8,7 |
11,2 |
10,9 |
13,4 |
Pow. 12,0 l. |
6,4 |
8,8 |
7,9 |
10,7 |
* Odsetek abstynentów policzony po odrzuceniu braków danych, co do wielkości spożycia alkoholu
** Różnice istotne statystycznie na poziomie istotności p<0,05.
Kształt rozkładu spożycia, zarówno w 2002 r., jak i w 2003 r., wykazuje silnie skośny charakter. Stosunkowo nieduże ilości, nie przekraczające 1,2 litra czystego alkoholu rocznie cechowały w 2002 r. ponad 48% konsumentów alkoholu. W 2003 r. frakcja ta liczyła nieco ponad 44%. W miarę przechodzenia do coraz wyższych poziomów spożycia maleją odsetki konsumentów. Znaczne ilości, powyżej 12 litrów 100% alkoholu rocznie spożywało w 2002 r. prawie 8% konsumentów alkoholu, a w 2003 r. prawie 11% pijących. Jeśli przypomnimy sobie, że średnie spożycie oszacowane w badaniu dla pijących wynosiło w 2002 r. 4,14 litra i w 2003 r. 4,65 litra to zauważymy, że poniżej tych poziomów pije znacznie ponad połowa konsumentów. Osoby, których roczną konsumpcję wylicza się na poziomie przekraczającym 12 litrów traktuje się jako nadmiernie pijących. Trzeba zauważyć, że grupa ta zwiększyła się o ponad 1/3. Potwierdza to tezę o wzroście spożycia alkoholu w latach 2002-2003, chociaż jak pamiętamy piętnastoprocentowy wzrost średniego spożycia wszystkich napojów alkoholowych nie okazał się istotny statystycznie. Ponadto, co ważniejsze, wzrost konsumpcji alkoholu oznacza wzrost koncentracji spożycia. Relatywnie najbardziej wzrosła frakcja pijących najwięcej (pow. 12 l. rocznie). Wzrost tej grupy oznaczać może, nasilenie rozpowszechnienia problemów zdrowotnych i społecznych związanych z alkoholem. Ryzyko powstawania takich problemów jest bowiem w tej grupie największe.
Wzrost spożycia alkoholu odnotowany na poziomie całej populacji nie rozkłada się równomiernie w poszczególnych grupach społeczno-demograficznych. Zobaczmy zatem jak zmienił się poziom konsumpcji w poszczególnych kategoriach respondentów. Do tego celu posłużymy się dwoma wskaźnikami: wskaźnikiem średniego spożycia alkoholu liczonego dla jego konsumentów4 oraz odsetkiem nadmiernie pijących wśród ogółu badanych.
Dane na temat różnic miedzy średnim spożyciem napojów alkoholowych ogółem w 2002 r. i 2003 r. w poszczególnych kategoriach społeczno-demograficznych zawiera tabela 7.
Tabela 7. Średnie spożycie dla konsumentów napojów alkoholowych
|
Mężczyźni |
Kobiety |
Ogółem |
|||
|
2002 |
2003 |
2002 |
2003 |
2002 |
2003 |
Płeć |
6,49
|
7,34
|
1,68
|
2,00
|
4,14
|
4,65
|
Wiek |
||||||
|
6,92
|
7,46
|
2,13
|
2,58
|
4,56
|
5,02
|
|
7,11
|
8,88
|
2,05
|
2,17
|
4,71
|
5,57
|
|
6,59
|
6,74
|
1,89
|
2,64
|
4,26
|
4,64
|
|
6,43
|
8,11
|
1,30
|
1,40
|
3,92
|
4,81
|
|
4,16
|
3,46
|
0,51
|
0,35
|
2,21
|
1,84
|
Status zawodowy |
||||||
|
6,21
|
7,58
|
1,92
|
2,28
|
4,34
|
5,42
|
|
5,36
|
5,09
|
0,89
|
0,64
|
2,93
|
2,73
|
|
5,03
|
8,72
|
2,10
|
3,64
|
3,53
|
5,86
|
|
1,00
|
10,45
|
1,45
|
2,83
|
1,44
|
2,97
|
|
9,92
|
7,23
|
2,47
|
1,91
|
6,54
|
4,26
|
Stanowisko (tylko dla pracujących) |
||||||
|
6,56
|
6,90
|
1,74
|
2,12
|
4,38
|
5,18
|
|
5,81
|
11,34
|
2,87
|
1,74
|
4,67
|
6,74
|
|
5,94
|
7,51
|
1,80
|
2,63
|
4,12
|
5,42
|
Status społeczno-zawodowy |
||||||
|
6,21
|
10,20
|
0,91
|
1,89
|
3,78
|
5,97
|
|
8,15
|
12,90
|
1,79
|
1,29
|
4,57
|
5,80
|
|
6,66
|
5,83
|
1,68
|
1,70
|
4,68
|
4,21
|
|
5,85
|
10,51
|
1,65
|
2,24
|
3,20
|
4,77
|
|
5,38
|
8,17
|
2,23
|
1,93
|
3,49
|
4,30
|
|
5,55
|
3,79
|
1,68
|
5,16
|
4,13
|
4,38
|
|
8,49
|
5,26
|
2,13
|
2,00
|
5,62
|
3,91
|
Dochody na osobę w rodzinie |
||||||
|
5,84
|
9,43
|
1,71
|
1,86
|
3,81
|
5,61
|
|
5,67
|
7,81
|
1,44
|
2,04
|
3,49
|
4,93
|
|
7,31
|
6,53
|
1,66
|
2,08
|
4,42
|
4,31
|
|
8,08
|
3,81
|
1,96
|
2,35
|
5,12
|
3,06
|
* Pogrubioną czcionką zaznaczono średnie, które różnią się w sposób istotny statystycznie na poziomie istotności p<0,05
Dane zawarte w tabeli pozwalają na identyfikację kategorii, w których wystąpiły zmiany średniego spożycia na tyle duże, że przy wielkości badanych prób okazały się istotne statystycznie. Prezentowane tu analizy przeprowadzono dla ogółu badanych oraz osobno dla mężczyzn i kobiet.
Analiza prowadzona dla ogółu badanych wskazuje na istotne statystycznie zmiany średniego spożycia wśród osób w wieku 40-49 lat, pracujących zawodowo, zatrudnionych na stanowiskach samodzielnych, osób z rodzin pracowników umysłowych bez wyższego wykształcenia. We wszystkich tych kategoriach nastąpił istotny statystycznie wzrost spożycia napojów alkoholowych.
Jeśli analizę ograniczymy do mężczyzn obraz istotnych statystycznie zmian w spożyciu rysuje się odmiennie. Wzrost odnotować trzeba w następujących kategoriach mężczyzn: pracujący na stanowiskach kierowniczych, rolnicy indywidualni oraz podobnie jak dla ogółu badanych mężczyźni z rodzin pracowników umysłowych bez wyższego wykształcenia. Ponadto trzeba zaznaczyć, że wśród mężczyzn z rodzin o dochodach powyżej 900 zł na osobę średnie spożycie spadło.
W przypadku kobiet istotne statystycznie zmiany pojawiły się tylko wśród zatrudnionych na stanowiskach samodzielnych oraz kobiet z rodzin pracowników umysłowych bez wyższego wykształcenia. W obu przypadkach zmiany polegają na wzroście średniego spożycia alkoholu.
Analiza drugiego wskaźnika spożycia alkoholu w populacji, jakim jest odsetek osób nadmiernie pijących, dostarcza trochę innego obrazu zmian w latach 2002-2003. Zmiany tego wskaźnika wydają się nawet istotniejsze, bowiem pokazują one jak zmienia się rozmiar grupy nadmiernie pijących, czyli osób dla których ryzyko problemów alkoholowych jest największe.
Dane o zmianach tego wskaźnika między 2002 r. i 2003 r. w poszczególnych kategoriach społeczno-demograficznych zawiera tabela 8.
Wzrost odsetka pijących nadmiernie potwierdzony testem statystycznym na poziomie całej próby okazał się istotny statystycznie także, gdy analizę ograniczymy tylko do mężczyzn. Wśród kobiet odsetek pijących nadmiernie jest bardzo niski i utrzymał się na nie zmienionym poziomie.
Tabela 8. Wypijający rocznie powyżej 12 l. w przeliczeniu na 100% alkohol (odsetki wśród ogółu badanych)
|
Mężczyźni |
Kobiety |
Ogółem |
|||
|
2002 |
2003 |
2002 |
2003 |
2002 |
2003 |
Płeć |
11,9 |
16,9 |
1,5 |
1,9 |
6,4 |
8,8 |
Wiek |
|
|
|
|
|
|
|
11,3 |
17,0 |
1,9 |
2,7 |
6,6 |
9,5 |
|
15,7 |
22,0 |
2,2 |
3,1 |
9,0 |
12,5 |
|
13,9 |
14,9 |
2,3 |
4,6 |
7,9 |
9,6 |
|
11,4 |
20,7 |
1,3 |
- |
6,1 |
9,5 |
|
5,9 |
6,5 |
- |
- |
2,2 |
2,5 |
Stan cywilny |
|
|
|
|
|
|
|
14,9 |
20,0 |
2,4 |
3,2 |
9,5 |
12,8 |
|
10,6 |
15,1 |
1,5 |
2,1 |
6,0 |
8,5 |
|
13,7 |
23,4 |
1,2 |
3,9 |
6,2 |
12,6 |
|
7,5 |
13,5 |
0,6 |
- |
2,0 |
1,4 |
Wielkość miejscowości |
|
|
|
|
|
|
|
13,6 |
16,7 |
1,8 |
- |
6,9 |
9,1 |
|
10,0 |
20,1 |
1,9 |
3,5 |
5,7 |
10,6 |
|
7,9 |
17,0 |
2,0 |
2,8 |
4,7 |
9,5 |
|
14,2 |
13,9 |
0,8 |
1,8 |
7,5 |
6,3 |
Wykształcenie |
|
|
|
|
|
|
|
13,3 |
20,6 |
0,8 |
0,5 |
5,8 |
8,1 |
|
11,2 |
14,6 |
2,1 |
5,4 |
7,5 |
11,1 |
|
11,3 |
17,0 |
1,4 |
1,9 |
5,7 |
8,1 |
|
13,6 |
16,9 |
2,8 |
- |
7,6 |
7,6 |
Status zawodowy |
|
|
|
|
|
|
|
12,7 |
17,0 |
1,9 |
1,6 |
7,8 |
10,5 |
|
7,2 |
11,5 |
0,5 |
- |
3,1 |
4,6 |
|
9,6 |
27,5 |
2,1 |
4,6 |
5,8 |
14,9 |
|
- |
- |
1,9 |
5,1 |
1,9 |
5,0 |
|
18,9 |
17,7 |
3,2 |
2,9 |
11,4 |
9,2 |
Stanowisko (tylko dla pracujących) |
|
|
|
|
|
|
|
10,8 |
15,2 |
1,3 |
1,3 |
6,4 |
9,8 |
|
18,2 |
22,9 |
5,1 |
- |
13,0 |
11,8 |
|
13,4 |
22,0 |
1,5 |
2,5 |
8,0 |
13,6 |
Status społeczno-zawodowy |
|
|
|
|
|
|
|
14,2 |
22,2 |
0,7 |
3,2 |
7,0 |
11,4 |
|
16,1 |
22,6 |
1,3 |
- |
6,8 |
7,3 |
|
10,3 |
14,1 |
1,7 |
2,5 |
6,5 |
9,2 |
|
11,5 |
29,7 |
1,5 |
0,9 |
5,0 |
9,1 |
|
11,7 |
25,6 |
2,5 |
- |
6,1 |
9,4 |
|
15,1 |
- |
0,3 |
12,6 |
9,4 |
5,6 |
|
8,4 |
10,8 |
2,3 |
- |
5,5 |
5,6 |
Posiadanie dzieci |
|
|
|
|
|
|
|
13,5 |
17,3 |
2,1 |
2,3 |
8,3 |
10,8 |
|
11,0 |
16,6 |
1,3 |
1,8 |
5,5 |
8,0 |
Dochody na osobę w rodzinie |
|
|
|
|
|
|
|
10,6 |
21,2 |
1,5 |
1,1 |
5,9 |
10,4 |
|
9,0 |
17,5 |
1,4 |
3,3 |
4,7 |
9,8 |
|
9,4 |
18,1 |
1,9 |
1,4 |
5,3 |
9,0 |
|
19,6 |
5,8 |
1,3 |
1,6 |
10,4 |
3,5 |
Ocena sytuacji materialnej |
|
|
|
|
|
|
|
13,2 |
18,6 |
1,4 |
- |
6,9 |
8,3 |
|
10,7 |
16,8 |
1,1 |
3,6 |
5,6 |
9,8 |
|
12,8 |
10,8 |
3,3 |
- |
7,9 |
5,2 |
* Pogrubioną czcionką zaznaczono średnie, które różnią się w sposób istotny statystycznie na poziomie istotności p<0,05
Wiek w słabym stopniu zróżnicował zmiany w odsetku pijących nadmiernie. Odsetek ten zwiększył się najbardziej wśród mężczyzn w wieku 50-64 lata i tylko w tej kategorii zmiana jest istotna statystycznie.
W podziale na kategorie stanu cywilnego wyróżnić trzeba osoby pozostające w związku małżeński. W tej kategorii zwiększenie się grupy wypijających ponad 12 l. alkoholu okazało się istotne statystycznie zarówno dla ogółu badanych, jak i dla mężczyzn analizowanych osobno.
Znaczącym czynnikiem okazała się też wielkość miejscowości zamieszkania. Grupa pijących nadmiernie powiększyła się w sposób istotny statystycznie w miastach do 200 tys. mieszkańców, przy czym wzrost był silniejsze w mniejszych miastach, tj. do 50 tys. mieszkańców niż w miastach pow. 50 tys. do 200 tys. mieszkańców. Prawidłowości te występują zarówno na poziomie ogółu badanych, jak i mężczyzn analizowanych osobno.
Brzemienne w konsekwencje wydaje się zróżnicowanie ze względu na status zawodowy, bowiem istotny statystycznie wzrost odsetka nadmiernie pijących wystąpił tylko wśród uczniów i studentów. Na poziomie ogółu badanych uczniów i studentów odsetek ten uległ więcej niż podwojeniu, zaś wśród mężczyzn o statusie ucznia lub studenta – prawie potrojeniu.
Wśród osób pracujących wzrost frakcji nadużywających alkoholu znaczył się w istotny statystycznie sposób w grupie osób zatrudnionych na samodzielnych stanowiskach. Konstatacja ta dotyczy tak samo ogółu zatrudnionych respondentów jak i mężczyzn analizowanych osobno.
Wedle cech statusu społeczno-zawodowego badanych istotne okazały się dwie kategorie – pracownicy umysłowi bez wyższego wykształcenia oraz kategoria osób pracujących na własny rachunek, tj. przedsiębiorcy, rzemieślnicy, kupcy. Wśród mężczyzn z rodzin pracowników umysłowych bez wyższego wykształcenia odsetek nadużywających alkoholu wzrósł w sposób istotny statystycznie. W grupie osób z rodzin utrzymujących się z pracy na własny rachunek obserwujemy przeciwne tendencje u kobiet i u mężczyzn. U tych pierwszych nastąpił wzrost, u tych drugich – spadek. Na poziomie ogółu badanych zmiany w poszczególnych kategoriach okazały się nieistotne statystycznie.
Czynnikiem różnicującym zmiany w odsetku pijących nadmiernie okazał się fakt posiadania dzieci. Wśród osób bezdzietnych nie odnotowano zmian istotnych statystycznie, wśród osób posiadających dzieci odsetek pijących pow. 12 l. wzrósł w sposób statystyczni znaczący.
Ostatnim czynnikiem uwzględnionym w analizie są dochody badanych. Istotny statystycznie wzrost odsetka pijących nadmiernie wystąpił w kategorii dochodów 301-600 zł na osobę w rodzinie. W najwyższej grupie dochodowej (pow. 900 zł na osobę w rodzinie) odsetek pijących nadmiernie istotnie spadł. Obie te prawidłowości odnoszą się do ogółu badanych i do mężczyzn analizowanych osobno. Ponadto wśród mężczyzn frakcja pijących nadmiernie zwiększyła się znacząco także w najniższej grupie dochodowej – do 300 zł na osobę w rodzinie. Drugi wskaźnik poziomu dochodów badanych oparty na ocenie respondentów zrelatywizowanej do poziomu zaspokojenia potrzeb daje trochę innych obraz zależności. Istotny statystycznie wzrost wystąpił tu tylko w środkowej grupie, tj. wśród tych, którzy uważają swoje dochody za wystarczające, ale tylko na zaspokojenie podstawowych potrzeb. Wzrost w tej kategorii jest istotny statystycznie zarówno na poziomie ogółu badanych jak i dla kobiet i mężczyzn analizowanych osobno.
Podsumowując można wskazać kategorie badanych, w których zaznaczył się istotny wzrost odsetka pijących nadmiernie. Należą do nich mężczyźni, osoby w stanie małżeńskim, mieszkańcy miast małych i średniej wielkości (do 200 tys. mieszkańców), uczniowie i studenci, osoby zatrudnione na samodzielnych stanowiskach, osoby o średnim poziomie dochodów.
Nielegalne zakupy napojów alkoholowych
Kwestia nielegalnego obrotu alkoholem była szczegółowo badana od strony zakupów. Intencją tej części sondażu było przybliżenie skali zjawiska. Oszacowanie ilości nielegalnego alkoholu podlegającego obrotowi na rynku nie było możliwe przy okazji tego badania. Jak wiemy pewna część nielegalnego alkoholu trafia do legalnej sieci sprzedaży i nie jest identyfikowalna przez kupujących jako nielegalna. W nielegalnych punktach sprzedaży, tzn. bez koncesji, sprzedawany może być też legalnie produkowany alkohol, np. piwo. Kwestia określenia legalności punktów sprzedaży też może niekiedy budzić wątpliwości – przeciętny konsument kupujący napój alkoholowy, na przykład w budce na bazarze, nie interesuje się zwykle czy sprzedawca posiada ważną koncesję na obrót kupowanym przez niego napojem alkoholowym, czy też sprzedaje go nielegalnie. Podobnie wypicie piwa w zaimprowizowanym ogródku przed sklepem czy kioskiem może niekiedy oznaczać bezwiedny zakup na nielegalnym rynku. Wyniki uzyskana poprzez pytanie o zakupy piwa, wina i wódki na bazarze, placu handlowym czy na ulicy stanowią zatem tylko pewne przybliżenie rozmiarów nielegalnego handlu alkoholem, i to w zasadzie tylko tej najłatwiej identyfikowalnej jego części dokonywanej na nielegalnym rynku detalicznym.
Respondenci w tej części badania byli proszeni o odpowiedź na serię pytań o fakty zakupów piwa wina i wódki w nielegalnych miejscach w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem, częstotliwość tych zakupów i ilości zwykle kupowane przy jednej okazji.
W czasie ostatnich 12 miesięcy zakupu jakiegokolwiek napoju alkoholowego dokonało w 2002 r. 6,4% badanych, a w 2003 r. 6,3%. Różnica ta nie jest istotna statystycznie. Można zatem przyjąć, że w okresie dzielącym oba badanie praktycznie nie zmieniła się liczba klientów nielegalnego rynku napojów alkoholowych.
Dane o częstotliwości zakupów poszczególnych napojów alkoholowych na nielegalnym rynku zebrane w 2002 r. i 2003 r. zawiera tabela 9.
Tabela 9. Częstotliwość nielegalnych zakupów napojów alkoholowych (odsetki wśród konsumentów alkoholu)
|
Piwo* |
Wino |
Napoje spirytusowe |
|||
|
2002 |
2003 |
2002 |
2003 |
2002 |
2003 |
Codziennie |
0,2 |
- |
0,1 |
- |
0,1 |
- |
3-4 razy w tygodniu |
0,5 |
0,2 |
0,1 |
0,2 |
0,0 |
- |
1-2 razy w tygodniu |
0,7 |
0,2 |
0,1 |
- |
0,2 |
0,2 |
2-3 razy w miesiącu |
0,7 |
0,5 |
0,2 |
0,2 |
0,7 |
1,0 |
6-11 razy w miesiącu |
0,3 |
0,3 |
0,1 |
0,4 |
0,5 |
0,3 |
2-5 razy w roku |
0,7 |
0,2 |
0,8 |
1,0 |
2,0 |
1,5 |
Raz w roku |
0,4 |
0,7 |
0,6 |
0,8 |
1,2 |
1,4 |
Ani razu |
96,5 |
97,9 |
98,0 |
97,5 |
95,2 |
95,6 |
* Różnica istotna statystycznie na poziomie istotności p<0,05
W 2002 r. najmniejsza grupa badanych kupowała nielegalnie wino – 2%, większa frakcja badanych (3,5%) dokonywała zakupów piwa, a największa – wódki lub innych napojów spirytusowych (4,8%). W 2003 r. odsetki kupujących napoje spirytusowe oraz odsetki kupujących wino nie uległy istotnym statystycznie zmianom. Zmniejszyła się natomiast proporcja osób kupujących nielegalnie piwo. Zmniejszeniu uległa też częstotliwość zakupów tego napoju na nielegalnym rynku.
Zmiany cen napojów alkoholowych
W badaniu z 2003 r. dokonano nie tylko pomiaru spożycia napojów alkoholowych i wzorów picia, ale także zadano kilka pytań dotyczących widoczności społecznej zmian cen napojów alkoholowych, a także oceny ich konsekwencji.
Większość badanych dostrzegła obniżkę cen napojów spirytusowych, która była skutkiem zmniejszenia obciążeń akcyzowych. Jak przekonują dane z tabeli 10., 58% badanych podzielało opinię, że ceny napojów spirytusowych spadły w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem. W tej grupie 50,6% badanych uznało, że ceny trochę spadły, a 7,4% badanych, że bardzo spadły. O wzroście cen napojów spirytusowych wspominało tylko 2,3% respondentów. Zupełnie inaczej postrzegany był ruch cen wina i piwa. Spadek cen pierwszego z tych napojów odnotowało 18,2% badanych, a drugiego – 13,7% badanych. Jednocześnie 5,2% badanych dostrzegło wzrost cen wina oraz aż 12,1% wzrost cen piwa. Warto zauważyć, że w przypadku wina najwyższy odsetek badanych nie potrafił sformułować oceny. Wynik to, jak można przypuszczać z relatywnie mała popularnością tego napoju alkoholowego.
Tabela 10. Zmiany cen napojów alkoholowych w opiniach respondentów (odsetki badanych)
|
Napoje |
Wino |
Piwo |
|
0,4 |
0,2 |
1,5 |
Trochę wzrosły |
1,9 |
5,0 |
10,6 |
Nie zmieniły się |
6,3 |
27,8 |
37,1 |
Trochę spadły |
50,6 |
17,3 |
13,4 |
Bardzo spadły |
7,4 |
0,9 |
0,3 |
Nie wiem/trudno powiedzieć |
33,5 |
48,7 |
37,0 |
W przypadku napojów spirytusowych odsetek braków odpowiedzi był najniższy – 33,5%. Gdyby skoncentrować się na grupie badanych, którzy potrafili dokonać oceny zmian cen, to przewaga osób dostrzegających spadek cen jest druzgocąca.
Badani deklarowali bardzo zróżnicowany sposób reagowania na obniżkę cen napojów spirytusowych. Dane na ten temat zawiera tabela 11.
Tabela 11. Zmiany w zakupach napojów alkoholowych pod wpływem obniżki cen napojów spirytusowych (odsetki wśród badanych dokonujących zakupów napojów alkoholowych)
Kupuje teraz więcej napojów spirytusowych |
17,8 |
Kupuje teraz lepsze, tzn. droższe napoje spirytusowe |
59,4 |
Kupuje teraz mniej piwa |
27,9 |
Kupuje teraz mniej wina |
34,8 |
Nie się nie zmieniło |
9,1 |
Największa frakcja respondentów (59,4%) zmieniła swoje zachowania konsumenckie w kierunku kupowania lepszych, tzn. droższych napojów spirytusowych. Mniejsza, ale także liczna grupa zwiększyła swoje zakupy mocnych alkoholi. Jak można przypuszczać, zmiana struktury cen wiąże się też ze zmianami w zakupach piwa i wina – w przypadku tego pierwszego 27,9% respondentów zmniejszyło zwoje zakupy, w przypadku tego drugiego odsetek kupujących mniej jest nawet wyższy – 34,9%. Tylko 9,1% badanych kupujących napoje alkoholowe stwierdziło, że w ich zachowaniach konsumenckich nie nastąpiły żadne zmiany.
Badanych poproszono o ocenę jakie mogą być, ich zdaniem konsekwencje obniżenia cen wódek. Przedstawiono im listę możliwych konsekwencji, zarówno pozytywnych jak negatywnych, z prośbą o zaznaczenie tych, które ich zdaniem wydają się prawdopodobne. Następnie zaś proszono o wybór jednej, najbardziej prawdopodobnej. Rozkłady odpowiedzi zawiera ją tabele 12. i 13.
Wśród spodziewanych konsekwencji pozytywnych na trzech pierwszych miejscach pod względem wyborów znalazły się „Poprawa sytuacji ekonomicznej producentów wódek” (71,1%), „Zmniejszone zakupy nielegalnego alkoholu” (70,5%) oraz „Zwiększenie dochodów budżetu państwa” (69,2%). Wśród konsekwencji negatywnych pierwszy trzy miejsca zajmują: „Wzrost średniego spożycia alkoholu” (65,3%), „Pogorszenie stanu zdrowia ludności” (50,2%) oraz „Zwiększenie liczby nietrzeźwych w miejscach publicznych” (46,2%).
W sumie badani częściej wskazywali na konsekwencje pozytywne niż negatywna.
Tabela 12. Spodziewane zdaniem badanych konsekwencje obniżenia cen wódek i innych napojów spirytusowych (odsetki badanych)
|
Tak |
Nie |
Nie wiem |
Pogorszenie stanu zdrowia ludności |
50,2 |
36,9 |
12,9 |
Wzrost średniego spożycia alkoholu |
65,3 |
26,7 |
8,0 |
Zwiększenie liczby nietrzeźwych kierowców |
46,2 |
35,7 |
18,0 |
Zwiększenie liczby alkoholików |
46,0 |
39,5 |
14,5 |
Ludzi będą pili mniej niskoprocentowych napojów alkoholowych |
36,2 |
42,2 |
21,6 |
Zwiększenie liczby nietrzeźwych w miejscach publicznych |
51,9 |
35,3 |
12,9 |
Zmniejszenie wydatków rodzin |
33,6 |
52,1 |
14,2 |
Zmniejszenie liczby alkoholików |
5,1 |
79,5 |
15,4 |
Zmniejszenie liczby zatruć nielegalnym alkoholem |
62,1 |
26,4 |
11,4 |
Zwiększenie dochodów budżetu państwa |
69,2 |
14,3 |
16,5 |
Ludzie będą mniej kupować nielegalnego alkoholu |
70,5 |
19,1 |
10,4 |
Poprawa sytuacji ekonomicznej producentów wódek |
71,1 |
15,7 |
13,2 |
Prawidłowość tę można jeszcze lepiej zaobserwować analizując dane dotyczące wyboru jednej, najbardziej prawdopodobnej, konsekwencji (tabela 13.).
Tabela 13. Spodziewana najważniejsza zdaniem badanych konsekwencja obniżenia cen wódek i innych napojów spirytusowych (odsetki badanych)
Pogorszenie stanu zdrowia ludności |
6,6 |
Wzrost średniego spożycia alkoholu |
13,5 |
Zwiększenie liczby nietrzeźwych kierowców |
4,0 |
Zwiększenie liczby alkoholików |
7,5 |
Ludzi będą pili mniej niskoprocentowych napojów alkoholowych |
2,0 |
Zwiększenie liczby nietrzeźwych w miejscach publicznych |
5,4 |
Zmniejszenie liczby alkoholików |
0,7 |
Zmniejszenie wydatków rodzin |
3,5 |
Zmniejszenie liczby zatruć nielegalnym alkoholem |
10,4 |
Zwiększenie dochodów budżetu państwa |
10,7 |
Ludzie będą mniej kupować nielegalnego alkoholu |
12,8 |
Poprawa sytuacji ekonomicznej producentów wódek |
9,6 |
Nie wiem/trudno powiedzieć |
13,3 |
Chociaż największa frakcja badanych spodziewa się wzrostu średniego spożycia alkoholu jako najbardziej prawdopodobnej konsekwencji obniżenia cen napojów spirytusowych (13,5%), to jednak w sumie odsetek wybierających konsekwencje negatywne (39%) jest większy niż wybierający konsekwencje pozytywne (47,7%).
- W 2003 r. w stosunku do 2002 r. wzrosło o 15% średnie spożycie napojów alkoholowych. Jeszcze bardziej, bo aż o 25% wzrosło średnie spożycie napojów spirytusowych. Odnotowano również zwiększenie się o ponad 1/3 rozmiarów grupy nadużywających alkoholu. Oznacza to, że oczekiwać może wzrostu rozpowszechnienia problemów związanych z alkoholem, w tym problemów zdrowotnych.
- Zmiany w strukturze spożycia zapoczątkowane u progu lat dziewięćdziesiątych zostały w 2003 r. odwrócone. Polegały one generalnie rzecz biorąc na wzroście udziału piwa i spadku udziału napojów spirytusowych. W 2003 r. udział piwa znacząco spadł, a udział napojów spirytusowych wzrósł. W konsekwencji spodziewać się można wzrostu rozpowszechnienia problemów zdrowotnych charakterystycznych dla „wódczanego” wzoru picia.
- Nie zanotowano w badaniu zmniejszenia się frakcji kupujących oraz częstości zakupów napojów spirytusowych na nielegalnym rynku, spadły natomiast analogiczne wskaźniki zakupów piwa na nielegalnym rynku. Zmniejszyło się także spożycie bimbru.
- Porównanie wyników badań z 2002r. i 2003 r. wskazuje na niebezpieczeństwa związane z obniżaniem ceny napojów spirytusowych, tzn. ogólny wzrost spożycia alkoholu oraz zmiany jego struktury w kierunku tradycyjnych wzorów picia, które z perspektywy szkód zdrowotnych trzeba uznać za szczególnie ryzykowne. W tej sytuacji, jak się wydaje, nie można rekomendować dalszego spadku cen napojów spirytusowych.
1Różnica nie jest istotna statystycznie na poziomie istotności p<0,05. Ze względu na asymetryczność rozkładu spożycia alkoholu istotność różnic testowano na rozkładzie poddanym wcześniej transformacji logarytmicznej.
2 Różnica jest istotna statystycznie na poziomie istotności p<0,05.
3Różnice nie są istotne statystycznie na poziomie istotności p<0,05.
4Istotność różnic między średnimi testowano na rozkładzie podanym w transformacji logarytmicznej ze względu na asymetryczność rozkładu spożycia alkoholu.