Wyniki badań "Studenci 2000"
1. Cele badania oraz charakterystyka badanej próby
W kwietniu br. Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego przeprowadził na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych badania "Studenci 2000", dotyczące używania alkoholu i innych środków psychoaktywnych przez polskich studentów. Autorami badań byli dr hab. Jerzy Mellibruda i mgr Krzysztof Frączyk z zespołem.
W badaniu wzięło udział 9372 studentów pierwszych oraz trzecich lat studiów z ośmiu największych ośrodków akademickich w Polsce: Gdańska, Katowic, Krakowa, Lublina, Łodzi, Poznania, Warszawy i Wrocławia. Do badań wybrano studentów studiów dziennych uniwersytetów, politechnik, akademii medycznych, wyższych szkół ekonomicznych i artystycznych oraz wyższych szkół rolniczych i wychowania fizycznego.
W badaniu uczestniczyli studenci z 40 wyższych uczelni wymienionych miast. W badaniach uczestniczyło 52% kobiet oraz 48% mężczyzn.
W badaniu postawiono następujące pytania badawcze:
Jakie są rozmiary konsumpcji alkoholu i innych środków uzależniających przez studentów?
- Jakie szkodliwe zjawiska występują w związku z piciem alkoholu?
- Jacy studenci nadużywają alkoholu i innych środków uzależniających?
- Jaki jest stan świadomości studentów wobec picia alkoholu?
- Jakie działania profilaktyczne podejmowane są wobec studentów?
Koncepcję i narzędzia badań opracowano we współpracy z przedstawicielami National Institiute of Alcoholism and Alcohol Abuse oraz Harvard School of Public Health. Placówka ta prowadzi od wielu lat badania nad konsumpcją alkoholu i używaniem narkotyków przez amerykańskich studentów. Uzyskane przez IPZ dane można porównywać z wynikami amerykańskimi dzięki zastosowaniu podobnej ankiety.
2. Ważniejsze wyniki badania
2. 1 Spożycie alkoholu przez studentów
Zwykle w badaniach ankietowych dotyczących używania alkoholu przyjmuje się, że wskaźnikiem względnie częstego używania jest picie w czasie 30 dni poprzedzających badanie. Dane na tan temat zebrano w tabeli 1.
Tabela 1.
Częstość spożycia alkoholu w ciągu 30 dni przed badaniem
Częstość picia |
Procent badanych |
||
Ogółem |
Mężczyni |
Kobiety |
|
Ani razu |
25,00 |
18,85 |
30,75 |
1 - 2 razy więcej |
30,61 |
26,10 |
34,69 |
3 lub więcej razy |
44,04 |
54,87 |
34,20 |
Jak widać, 75% respondentów piło alkohol przynajmniej raz w ciągu miesiąca poprzedzającego badanie. Trzy lub więcej razy w ciągu miesiąca poprzedzającego badanie, czyli co dziesiąty dzień lub częściej (mniej więcej raz w tygodniu albo częściej) alkohol piło około 44% studentów. Warto zwrócić uwagę, że wśród kobiet jest znacznie mniej osób, które piły alkohol w ciągu miesiąca poprzedzającego badanie. Jednocześnie mniejsze odsetki studentek, w porównaniu do swoich kolegów, piją alkohol raz na 10 dni lub częściej. W badaniach zadano również pytanie o to, jak często doszło w minionym miesiącu do przekroczenia przez badanego progu nietrzeźwości. Chodziło tu o zbadanie subiektywnego poczucia upicia się, bez odwoływania się do obiektywnych miar nietrzeźwości, jakimi mogą być ilość lub częstość wypijanego alkoholu. Dane na ten temat prezentuje
Tabela 2.
Upijanie się w ciągu 30 dni przed badaniem
Częstość upijania się |
Procent badanych |
||
Ogółem |
Mężczyni |
Kobiety |
|
Ani razu |
74,44 |
64,00 |
84,05 |
1 - 2 razy więcej |
18,12 |
24,65 |
12,33 |
3 lub więcej razy |
6,45 |
10,63 |
2,57 |
Około 25% badanych przynajmniej raz upiło się w ciągu 30 dni przed badaniem, w tym ok. 6,5% trzy lub więcej razy. Podobnie jak w przypadku powyżej zaprezentowanych zestawień, mężczyźni znacznie częściej upijają się w porównaniu do kobiet. Ważnym zagadnieniem są negatywne skutki, jakich doświadczają ludzie w związku z piciem alkoholu. W tabelach 3 - 5 zebrano najczęściej wymieniane przez studentów problemy występujące po spożyciu alkoholu.
Tabela 3.
Negatywne skutki picia alkoholu - ogół badanych
|
Przynajmniej raz w życiu |
Miałeś kaca |
51,61 |
Opuściłeś zajęcia |
24,53 |
Zrobiłeś coś , czego później żałowałeś |
21,80 |
Nie pamiętałeś gdzie byłeś i co robiłeś |
12,11 |
Pokłóciłeś się z kolegami i koleżankami |
11,13 |
Miałeś gorsze wyniki w nauce |
10,66 |
Tabela 4.
Negatywne skutki picia alkoholu - mężczyźni
|
Przynajmniej raz w życiu |
Miałeś kaca |
63,16 |
Zrobiłeś coś , czego później żałowałeś |
31,59 |
Pokłóciłeś się z kolegami i koleżankami |
25,82 |
Miałeś gorsze wyniki w nauce |
17,54 |
Opuściłeś zajęcia |
13,96 |
Nie pamiętałeś gdzie byłeś i co robiłeś |
13,19 |
Tabela 5.
Negatywne skutki picia alkoholu - kobiety
|
Przynajmniej raz w życiu |
Miałeś kaca |
40,99 |
Zrobiłeś coś , czego później żałowałeś |
17,97 |
Opuściłeś zajęcia |
17,89 |
Pokłóciłeś się z kolegami i koleżankami |
9,09 |
Miałeś gorsze wyniki w nauce |
7,37 |
Nie pamiętałeś gdzie byłeś i co robiłeś |
6,96 |
Z powyższych tabel wynika, że studenci, w porównaniu do studentek, znacznie częściej doświadczają negatywnych skutków picia alkoholu. Jest to całkowicie zrozumiałe zważywszy na fakt większej konsumpcji alkoholu przez mężczyzn.
Kolejne tabele (6 - 8) prezentują motywy skłaniające do sięgania po alkohol.
Tabela 6.
Jak ważne są dla Ciebie następujące motywy picia? - ogół badanych
|
Ważne lub bardzo ważne |
Mało ważne |
W ogóle nieważne |
Alkohol jest ucieczką od probemów i trosk |
23,15 |
28,23 |
46,97 |
Możliwość upicia się |
17,88 |
30,91 |
49,01 |
Picie dla towarzystwa |
46,56 |
30,89 |
20,22 |
Alkohol dodaje pewności siebie, gdy jestem w towarzystwie osób przeciwnej płci |
23,2 |
34,60 |
39,99 |
Praca jest nagrodą za ciężką pracę |
12,93 |
25,49 |
59,24 |
Wszyscy inni piją |
9,49 |
29,61 |
57,95 |
Alkohol rozluźnia i poprawia samopoczucie |
48,37 |
26,78 |
22,46 |
Alkohol mi smakuje |
47,06 |
24,48 |
26,24 |
Alkohol dodaje odwagi |
23,6 |
35,25 |
38,66 |
Uczczenie ważnych okazji |
69,61 |
16,91 |
11,38 |
Tabela 7.
Jak ważne są dla Ciebie następujące motywy picia? - mężczyźni
|
Ważne lub bardzo ważne |
Mało ważne |
W ogóle nieważne |
Alkohol jest ucieczką od probemów i trosk |
23,03 |
29,71 |
47,26 |
Możliwość upicia się |
22,3 |
33,46 |
44,24 |
Picie dla towarzystwa |
54,74 |
28,65 |
16,61 |
Alkohol dodaje pewności siebie, gdy jestem w towarzystwie osób przeciwnej płci |
25,36 |
37,95 |
36,69 |
Praca jest nagrodą za ciężką pracę |
18,17 |
29,79 |
52,04 |
Wszyscy inni piją |
12,35 |
33,93 |
53,71 |
Alkohol rozluźnia i poprawia samopoczucie |
54 |
27,08 |
18,91 |
Alkohol mi smakuje |
48,95 |
26,42 |
24,63 |
Alkohol dodaje odwagi |
23,63 |
38,74 |
37,63 |
Uczczenie ważnych okazji |
73,26 |
16,06 |
10,69 |
Tabela 8.
Jak ważne są dla Ciebie następujące motywy picia? - kobiety
|
Ważne lub bardzo ważne |
Mało ważne |
W ogóle nieważne |
Alkohol jest ucieczką od probemów i trosk |
24,12 |
27,81 |
48,08 |
Możliwość upicia się |
14,62 |
29,94 |
55,44 |
Picie dla towarzystwa |
41,26 |
34,34 |
24,40 |
Alkohol dodaje pewności siebie, gdy jestem w towarzystwie osób przeciwnej płci |
22,27 |
32,99 |
44,74 |
Praca jest nagrodą za ciężką pracę |
8,7 |
22,62 |
68,69 |
Wszyscy inni piją |
7,4 |
27,31 |
65,30 |
Alkohol rozluźnia i poprawia samopoczucie |
45,49 |
27,76 |
26,75 |
Alkohol mi smakuje |
47,35 |
23,78 |
28,87 |
Alkohol dodaje odwagi |
24,71 |
33,80 |
41,49 |
Uczczenie ważnych okazji |
69,13 |
18,41 |
12,46 |
2.2 Używanie innych niż alkohol środków psychoaktywnych
W tabeli 9 zestawiono częstości sięgania przez studentów po różne środki psychoaktywne. Podobnie, jak w przypadku alkoholu, używanie danej substancji w ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem jest wskaźnikiem częstego jej stosowania.Tabele 10 i 11 prezentują zestawienia omawianych wskaźników oddzielnie dla mężczyzn i kobiet.
Tabela 9.
Używanie środków psychoaktywnych w ciągu ostatnich 30 dni - ogół badanych
|
Ani razu |
1 - 2 razy |
3 -5 razy |
6 lub więcej razy |
środki uspokajające lub nasenne bez zalecenia lekarskiego |
83,00 |
10,77 |
3,19 |
1,53 |
marihuana, haszysz, skun |
88,75 |
5,80 |
2,10 |
1,85 |
crack |
97,84 |
0,30 |
0,11 |
0,10 |
inne rodzaje kokainy |
97,87 |
0,28 |
0,08 |
0,18 |
amfetamina |
95,99 |
1,32 |
0,57 |
0,50 |
ecstasy |
97,69 |
0,48 |
0,11 |
0,13 |
heroina (w tym brown sugar) |
98,11 |
0,13 |
0,05 |
0,11 |
"kompot" |
97,98 |
0,14 |
0,05 |
0,23 |
inne narkotyki na bazie opium (np. kodeina, morfina) |
98,02 |
0,17 |
0,08 |
0,12 |
LSD |
97,22 |
0,55 |
0,37 |
0,24 |
sterydy anaboliczne |
98,07 |
0,12 |
0,04 |
0,19 |
środki psychodeliczne lub halucynogenne (grzybki, meskalina itp.) |
97,41 |
0,60 |
0,19 |
0,17 |
Jak widać w tabeli 9, przynajmniej raz w ciągu miesiąca przed przeprowadzeniem badania 15,49% zażywało środki uspokajające lub nasenne bez zalecenia lekarskiego. Natomiast najbardziej rozpowszechnioną nielegalną substancją psychoaktywną są przetwory konopi indyjskich, których przynajmniej raz w ciągu miesiąca poprzedzającego badanie używało 9,75% studentów. Znacznie mniejszy procent (2,39%) miał w tym okresie doświadczenia z amfetaminą, a popularność pozostałych substancji jest jeszcze mniejsza, czy wręcz znikoma (LSD - 1,16%; środki psychodeliczne lub halucynogenne - 0,96%; ecstasy - 0,72%, inne rodzaje kokainy - 0,54%; "kompot" - 0,42%; crack - 0,51%; inne środki na bazie opium - 0,37%; sterydy anaboliczne 0,35%; heroina - 0,29%).
Tabela 10.
Używanie środków psychoaktywnych w ciągu ostatnich 30 dni - mężczyźni
|
Ani razu |
1 - 2 razy |
3 -5 razy |
6 lub więcej razy |
środki uspokajające lub nasenne bez zalecenia lekarskiego |
88,35 |
7,29 |
1,96 |
1,10 |
marihuana, haszysz, skun |
84,65 |
7,92 |
3,17 |
3,03 |
crack |
97,81 |
0,49 |
0,16 |
0,16 |
inne rodzaje kokainy |
97,97 |
0,30 |
0,12 |
0,23 |
amfetamina |
95,13 |
1,98 |
0,84 |
0,58 |
ecstasy |
97,46 |
0,86 |
0,16 |
0,16 |
heroina (w tym brown sugar) |
98,32 |
0,16 |
0,02 |
0,14 |
"kompot" |
98,09 |
0,21 |
0,02 |
0,37 |
inne narkotyki na bazie opium (np. kodeina, morfina) |
98,21 |
0,16 |
0,09 |
0,16 |
LSD |
96,97 |
0,93 |
0,49 |
0,26 |
sterydy anaboliczne |
98,21 |
0,19 |
0,09 |
0,26 |
środki psychodeliczne lub halucynogenne (grzybki, meskalina itp.) |
97,39 |
0,93 |
0,19 |
0,23 |
Tabela 11.
Używanie środków psychoaktywnych w ciągu ostatnich 30 dni - kobiety
|
Ani razu |
1 - 2 razy |
3 -5 razy |
6 lub więcej razy |
środki uspokajające lub nasenne bez zalecenia lekarskiego |
78,36 |
13,74 |
4,34 |
1,94 |
marihuana, haszysz, skun |
92,67 |
3,83 |
1,09 |
0,75 |
crack |
97,98 |
0,13 |
0,06 |
0,04 |
inne rodzaje kokainy |
97,97 |
0,13 |
0,06 |
0,04 |
amfetamina |
96,91 |
0,70 |
0,30 |
0,40 |
ecstasy |
97,98 |
0,13 |
0,06 |
0,11 |
heroina (w tym brown sugar) |
98,00 |
0,11 |
0,09 |
0,09 |
"kompot" |
97,96 |
0,09 |
0,09 |
0,11 |
inne narkotyki na bazie opium (np. kodeina, morfina) |
97,93 |
0,17 |
0,06 |
0,09 |
LSD |
97,59 |
0,17 |
0,21 |
0,23 |
sterydy anaboliczne |
98,04 |
0,06 |
0,02 |
0,13 |
środki psychodeliczne lub halucynogenne (grzybki, meskalina itp.) |
97,53 |
0,28 |
0,19 |
0,11 |
W tabeli 12 zebrano dane dotyczące palenia papierosów.
Tabela 12.
Palenie papierosów
|
ogółem |
mężczyźni |
kobiety |
Kiedyś paliłem, ale rzuciłem palenie |
7,88 |
8,86 |
7,13 |
Nie palę papierosów |
63,77 |
62,01 |
67,36 |
Mniej niż 1 papieros tygodniowo |
3,96 |
3,23 |
4,88 |
Mniej niż 1 papieros dziennie |
4,14 |
3,75 |
4,67 |
Mniej niż pół paczki dziennie |
8,44 |
8,74 |
8,66 |
Około pół paczki dziennie |
4,58 |
6,00 |
3,23 |
Więcej niż pół paczki, ale mniej niż paczka dziennie |
4,15 |
5,51 |
3,09 |
Więcej niż paczka dziennie |
1,44 |
1,90 |
0,98 |
Większość badanych deklaruje niepalenie tytoniu (63,77%). Jeżeli do liczby tej doda się osoby, które paliły w przeszłości a obecnie rzuciły palenie, okazuje się, że 71,65% studentów aktualnie nie pali papierosów.
2.3. Zjawisko przemocy w rodzinie
W ankiecie znalazły się też pytania dotyczące tego zjawiska. Pierwsze z nich brzmiało: "Czy w Twojej rodzinie w związku z piciem alkoholu zdarzały się takie przykre sytuacje, o których trudno Ci zapomnieć?". Rozkład odpowiedzi przedstawia tabela 13.
Tabela 13.
|
Ogół badanych |
Mężczyźni |
Kobiety |
Tak |
27,13 |
26,18 |
29,46 |
Nie |
70,37 |
73,82 |
70,54 |
Kolejne pytania dotyczyły przemocy fizycznej oraz psychicznej. W tabeli 14 zebrano odpowiedzi badanych dotyczące występowania kiedykolwiek w rodzinie badanego sytuacji, w których dochodziło do przemocy fizycznej (bicie, szarpanie, popychanie itp.).
Tabela 14.
Występowanie przemocy fizycznej w rodzinie
|
Ogół badanych |
Mężczyźni |
Kobiety |
Nigdy |
66,29 |
69,76 |
66,35 |
Raz |
8,55 |
8,95 |
8,55 |
Kilka razy |
18,37 |
18,03 |
19,72 |
Często |
4,24 |
3,27 |
5,38 |
Tabela 15 dotyczy zaś sytuacji, w których dochodziło do przemocy psychicznej (wyzwiska, przeklinanie, groźby itp.).
Tabela 15.
Występowanie przemocy psychicznej w rodzinie
|
Ogół badanych |
Mężczyźni |
Kobiety |
Nigdy |
54,77 |
56,34 |
56,18 |
Raz |
5,30 |
5,53 |
5,40 |
Kilka razy |
26,73 |
28,90 |
26,24 |
Często |
10,45 |
9,23 |
12,17 |
W odniesieniu do przemocy fizycznej jak i psychicznej zadano badanym również pytanie, czy te oba rodzaje przemocy miały związek z alkoholem. Dane na ten temat zawarto w tabeli 16.
Tabela 16.
Związek zjawiska przemocy z alkoholem
|
Przemoc psychiczna |
Przemoc fizyczna |
||||
Ogół badanych |
Mężczyźni |
Kobiety |
Ogół badanych |
Mężczyźni |
Kobiety |
|
Tak |
13,56 |
13,63 |
16,18 |
15,34 |
16,46 |
17,86 |
Nie |
68,34 |
75,74 |
74,60 |
69,41 |
78,49 |
76,52 |
Czasem |
9,00 |
10,63 |
9,21 |
|
5,05 |
5,62 |
3. Zmiany w stosowaniu środków psychoaktywnych przez polską młodzież
3.1. Zmiany zachodzące z wiekiem
Prezentowane badania objęły te same roczniki osób, które uczestniczyły w 1995 roku w badaniach ESPAD uczniów szkół średnich. Można więc założyć, że przeprowadzone obecnie badania objęły w przybliżeniu tę samą populację badanych co w 1995 roku. Dzięki temu możliwe jest dokonanie porównań w zmianach używania środków psychoaktywnych przez młodzież. Dokonując tych porównań założono, że osoby, które w 1995 roku były w pierwszej klasie obecnie są na pierwszym roku studiów, a osoby, które były w trzeciej klasie obecnie są na trzecim roku studiów.
W tabeli 17 zebrano dane dotyczące osób, które w ciągu miesiąca poprzedzającego badanie przynajmniej raz piły alkohol. Tabela 18 dotyczy zaś ilości osób, które co najmniej raz przekroczyły próg nietrzeźwości w tym samym okresie.
Tabela 17.
Porównanie picia alkoholu w ciągu 30 ostatnich dni
|
1995 |
2000 |
Pierwsze klasy - pierwszy rok studiów |
50,4 |
75,0 |
Trzecie klasy - trzeci rok studiów |
65,6 |
75,7 |
Jak widać, wraz z wiekiem znacznie wzrósł wskaźnik częstego używania alkoholu, jakim jest picie w ciągu miesiąca przed badaniem.
Tabela 18.
Porównanie przekraczania progu nietrzeźwości w ciągu 30 ostatnich dni
|
1995 |
2000 |
Pierwsze klasy - pierwszy rok studiów |
24,1 |
24,6 |
Trzecie klasy - trzeci rok studiów |
31,0 |
25,1 |
Inaczej wyglądają zmiany związane z upijaniem się. Zbliżone ilości badanych przekraczają próg nietrzeźwości. Wygląda więc na to, że zwyczaj upijania się kształtuje się w szkole średniej i w późniejszych latach życia nie ulega zmianie.
3.2 Porównanie młodzieży aktualnie uczącej się ze studentami
Badania ESPAD dotyczące używania środków psychoaktywnych przez uczniów szkół średnich były prowadzone także na jesieni 1999 roku. Ponieważ badania "Studenci 2000" przeprowadzono na wiosnę 2000 roku, z pewnym przybliżeniem, można dokonać porównania picia alkoholu przez studentów i młodzież uczącą się. W tabeli 19 zebrano dane dotyczące picia alkoholu (raz lub więcej razy) w ciągu miesiąca poprzedzającego badanie, a w tabeli 20 - dane dotyczące upijania się w tym okresie
Tabela 19.
Porównanie picia alkoholu przez studentów i młodzież uczącą się w ciągu 30 dni przed badaniem
Pierwsze klasy |
Trzecie klasy |
Pierwszy rok studiów |
Trzeci rok studiów |
61,1 |
78,1 |
75,0 |
75,7 |
Jak widać, obecna młodzież klas trzecich częściej w porównaniu do swoich starszych kolegów pije alkohol.
Tabela 20.
Porównanie przekraczania progu nietrzeźwości przez studentów i młodzież w ciągu 30 ostatnich dni
Pierwsze klasy |
Trzecie klasy |
Pierwszy rok studiów |
Trzeci rok studiów |
30,5 |
36,3 |
24,6 |
25,1 |
Tu dość niepokojąco wypada porównanie uczniów ze studentami. Mimo, że uczniowie klas pierwszych rzadziej niż studenci piją alkohol, to jednak znacznie częściej spożywanie alkoholu przez nich, jak i przez uczniów klas trzecich, prowadzi do stanu upojenia alkoholowego.
4. Porównanie picia alkoholu przez polskich i amerykańskich studentów
Harvard School of Public Health. przeprowadza od wielu lat w USA badania nad używaniem środków psychoaktywnych przez studentów. Poniżej przedstawione jest porównanie wyników uzyskanych przez polskich oraz amerykańskich studentów.
W badaniach ankietowych liczbę abstynentów definiuje się jako odsetek osób, które nie piły żadnego napoju alkoholowego w ciągu roku przed badaniem - tabela 21.
Polska 2000 |
USA 1999 |
5,38 |
19,0 |
Kolejna tabela (22) dotyczy częstości upijania się przez studentów. Upicie się jest tu definiowane inaczej niż miało to miejsce we wszystkich wcześniejszych zestawieniach, gdzie odwoływano się do samooceny badanego co do przekroczenia progu nietrzeźwości. Tym razem upicie się jest definiowane na podstawie jednorazowo spożytej ilości alkoholu Założono, że w stosunku do kobiet można mówić o upiciu się przy wypiciu ok. 75 gramów czystego alkoholu, natomiast w stosunku do mężczyzn ilość ta jest większa i wynosi ok. 100 gramów. W tabeli 22 podano odsetki osób, które przekroczyły podane wielkości alkoholu przynajmniej raz w ciągu dwóch tygodni poprzedzających badanie.
Tabela 22.
Upijanie się przez polskich i amerykańskich studentów
Polska 2000 |
USA 1999 |
40,00 |
44,0 |