Trendy w używaniu substancji psychoaktywnych przez młodzież Badania mokotowskie 1984-2000
Krzysztof Ostaszewski
Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie
Pracownia "Pro-M"
Zagadnienia do omówienia
- Zmiany w rozpowszechnieniu używania głównych substancji w latach 1984- 2000
- Dynamika zmian wśród dziewcząt a dynamika zmian wśród chłopców
- Wyniki badań mokotowskich a wyniki badań o zasięgu ogólnopolskim (ESPAD i HBSC)
- Wnioski i rekomendacje dla profilaktyki
Cele badań mokotowskich
- Obserwowanie trendów w używaniu substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną
- Formułowanie wskazań dla profilaktyki
Badania mokotowskie - metoda
- Prowadzone co 4 lata od 1984 roku
- Wśród uczniów pierwszych klas ze szkół ponadpodstawowych Mokotowa. Wiek- 15 lat
- Metodą audytoryjną w klasie szkolnej
- Za pomocą anonimowych ankiet „NAN” i „Piwo-Wino-Wódka” (B. Wolniewicz-Grzelak )
Liczebności prób
|
Rok badania |
1984 |
1988 |
1992 |
1996 |
2000 |
|
Liczba badanych |
3402 |
3918 |
2012 |
2514 |
2492 |
|
Odsetek chłopców |
47% |
47% |
46% |
47% |
49% |
Wyniki - ogólne trendy
Alkohol
Papierosy
Narkotyki
Leki uspokajające/nasenne
|
|
|
|
|
|
Badania mokotowskie
Wyniki - trendy Mokotów
- W pierwszej połowie lat 90. rosło używanie wszystkich substancji psychoaktywnych, alkoholu, papierosów, narkotyków i leków uspokajających.
- Przez całe lata 90. następował duży wzrost dostępności i używania narkotyków.
- W drugiej połowie lat 90. nastąpiła pewna „stabilizacja” w zakresie picia alkoholu, palenia tytoniu i używania leków uspokajających
|
Wyniki - rok 2000 Mokotów |
|
|
Co piąty 15-latek na Mokotowie używał narkotyku, co drugi był na "imprezie z narkotykami" |
Ponad połowa 15-latków na Mokotowie piła często alkohol, a co piąty palił regularnie papierosy |
|
|
|
|
Alkohol (przede wszystkim piwo), papierosy, a także narkotyki |
|
Wyniki - trendy ze względu na płeć
|
|
|
|
|
Wyniki - |
|
|
W latach 1996-2000 na Mokotowie zatarły się występujące wcześniej różnice w częstym piciu alkoholu i paleniu papierosów między chłopcami i dziewczętami |
|
|
|
|
|
Wśród chłopców nastąpiło ograniczenie trendu wzrostu. |
Wśród dziewcząt kontynuowany był trend wzrostowy |
|
|
Wyniki - płeć a trendy w używaniu narkotyków
- Przez całe lata 90. rosło używanie narkotyków zarówno wśród dziewcząt jak i chłopców.
- Większa grupa chłopców niż dziewcząt sięgała po narkotyki. Ta tendencja utrzymywała się w latach 90.
- W latach 1996-2000 dynamika wzrostu używania narkotyków była silniejsza wśród dziewcząt.
|
|
Wyniki - płeć a trendy w używaniu leków uspokajających
- Słaby trend wzrostowy dotyczył w podobnym stopniu dziewcząt i chłopców.
- Ponad dwa razy więcej dziewcząt niż chłopców przyjmowało leki uspokajające/ nasenne. Ta tendencja utrzymywała się przez wszystkie lata badań.
Podsumowanie - płeć a trendy
Badania na Mokotowie wskazują na szybkie przemiany obyczajowe wśród dziewcząt. Dziewczęta częściej niż kilka lat temu angażują się w zachowania problemowe: np."dogoniły" chłopców w częstym piciu alkoholu i paleniu papierosów oraz prawdopodobnie "doganiają" chłopców w używaniu narkotyków.
Badania mokotowskie a badania ogólnopolskie
|
Badania mokotowskie a badania ogólnopolskie HBSC i ESPAD |
|
|
HBSC - zdrowie młodzieży szkolnej |
ESPAD - substancje psychoaktywnych Sierosławski i Zieliński |
|
Lata: |
Lata: |
|
Wiek 11, 13 i 15 lat |
Wiek 15 i 17 lat |
Alkohol
Podobieństwa: bardzo wyraźna dynamika wzrostu częstości picia u dziewcząt:
- Mokotów 1988-2000 i Polska (HBSC 1990-98) o
Różnice:
- Mokotów
zahamowanie ogólnego trendu wzrostu picia w latach 1996-2000 - Polska (ESPAD i HBSC) utrzymywanie się ogólnego trendu wzrostu w drugiej połowie lat 90.
Papierosy
Podobieństwa: bardzo wyraźna dynamika wzrostu palenia papierosów u dziewcząt
( Mokotów 1988-2000 i HBSC 1990-1998 )
Różnice:
- Mokotów - w 2000 roku zatarły się różnice w paleniu pomiędzy dziewczętami a chłopcami,
- Polska (HBSC 1998) różnice te nadal utrzymują się w próbie ogólnopolskiej
Narkotyki i leki uspokajające
Podobieństwa: Wzrost w używaniu narkotyków i "stabilizacja" w używaniu leków uspokajających (Mokotów 1988-2000 i ESPAD 1995-1999).
Różnice:
- Mokotów - różnicowanie się dynamiki wzrostu u dziewcząt i u chłopców w używaniu narkotyków
- Polska (ESPAD) utrzymywanie się różnic ze względu na płeć
Co może wynikać z badań mokotowskich, a także z innych badań nad zachowaniami problemowymi młodzieży,
dla kierunków rozwoju działań profilaktycznych ?
|
Wnioski i rekomendacje dla profilaktyki |
|
|
Upowszechnianie się wśród |
Potrzebą chwili staje się |
istotnie zwiększa poziom
|
Zagrożenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych |
|
|
|
|
|
Zagrożenia bezpośrednie |
|
|
|
|
|
Zagrożenia bezpośrednie |
|
|
|
|
|
Zagrożenia dla rozwoju psych-społ. |
|
|
|
Wprowadzanie do szkolnej profilaktyki podejścia nastawionego na rozwój umiejętności życiowych |
|
Zagrożenia dla rozwoju duchowego |
|
|
Niewłaściwy sposób rozwiązywania |
Tworzenie zintegrowanych programów wychowawczo-profilaktycznych |
Krytyczna ocena stanu profilaktyki
- J. Sierosławski i A. Zieliński - nieskuteczność strategii nastawionych na redukcję popytu
- J. Szymańska - niewystarczający stan wiedzy i błędy w konstrukcji i realizacji programów
- Z. Gaś - działania profilaktyczne oderwane od działań wychowawczych szkoły i rozwiązań systemowych
- J. Mellibruda - tzw. "masowe programy" okazały się nieskuteczne, zaniedbane grupy ryzyka
Obiecujące kierunki rozwoju działań profilaktycznych
- Rozwój strategii szkolno-środowiskowych (rodzice, liderzy, media, organizacja życia społecznego).
- Lepsze wykorzystanie osiągnięć naukowych do konstruowania i oceny programów
- Integracja profilaktyki z wychowaniem zdrowotnym i promocją zdrowia
- Rozwijanie metod interwencji wobec zagrożonych jednostek i ich najbliższego otoczenia
|
Dylematy profilaktyki używania substancji psychoaktywnych wśród dzieci i młodzieży |
|
|
Kierunek "pod prąd"
|
|
|
Edukacja normatywna |
|
|
Wzmacnianie tradycyjnych norm
|
|
|
Uzasadnienia |
|
|
|
|
Wartości |
|
|
|
|
Słabsze strony |
|
|
|
Uwagi końcowe
- Nie ma łatwych rozstrzygnięć w wyborze kierunku szkolnej profilaktyki używania substancji
- Podejście normatywne jest na pewno adekwatne w grupach dzieci i młodzieży poniżej 15 roku życia. Jest także bardzo wartościowe w starszych grupach wiekowych
- W starszych grupach wiekowych młodzieży należy rozważyć możliwość stosowania strategii redukcji szkód. Wymaga to jednak społecznej dyskusji i przygotowania odpowiednich programów edukacyjnych
Artykuły zawierające szczegółowy opis badań znajdują się w:
Alkoholizm i Narkomania, tom 14 nr 2/2001 oraz
Alkoholizm i Narkomania, tom 14 nr 3/2001